Dziecko u stomatologa
O tym jak należy dbać o zęby maluszka, kiedy udać się na pierwszą wizytę do stomatologa, co powinno nas zaniepokoić, jeśli chodzi o jamę ustną dziecka - czyli wszystko o ząbkach u dzieci. To będzie naszym tematem rozmów z Panią Joanną Rąpałą - właścicielką gabinetu „Pan Krokodyl” i Higienistką Stomatologiczną, mgr Ewą Gołąb.
1. Od kiedy należy zacząć dbać o higienę jamy ustnej dziecka?
Higienę jamy ustnej należy rozpocząć już od chwili narodzin. Przy użyciu gazika zwilżonego przegotowaną wodą przemywa się wały dziąsłowe, policzki i język dziecka. Zabieg ten nie tylko usuwa resztki pokarmu, ale również zapobiega rozwojowi drożdżaków i pleśniawek. Po wyrżnięciu się pierwszych zębów mlecznych, co następuje około szóstego - ósmego miesiąca zabiegi higieniczne wykonuje się w ten sam sposób. Jamę ustną należy przemywać po każdym karmieniu, nawet nocnym. Szczególnie pamiętać należy o tym po wyrżnięciu się pierwszych mleczaków, ze względu na to, że nie są one do końca zmineralizowane, łatwiej więc ulegają próchnicy.
Do oczyszczania jamy ustnej dziecka świetnie sprawdza się również silikonowa nakładka na palec, która oczyszcza i masuje delikatnie dziąsła. Można ją stosować gdy dziecko ma dwa do czterech zębów.
2. Kiedy kupić pierwszą szczotkę do zębów i na co zwrócić uwagę przy jej wyborze?
Pierwszą szczotkę do zębów należy kupić, gdy dziecku wyrżną się więcej niż cztery ząbki, co następuje mniej więcej około dziewiątego - dziesiątego miesiąca życia. Również dieta malca się poszerza i je on coraz więcej „dorosłych” posiłków, przez co trudniej jest zadbać o higienę używając jedynie gazika. Ponadto, około pierwszego roku życia wyżynają się pierwsze trzonowce mleczne, które ze względu na budowę mogą być dokładnie oczyszczone jedynie przy użyciu szczotki. Najlepiej jest zaopatrzyć się od razu w dwie sztuki szczotek. Jedna będzie służyła dziecku do nauki, a drugą rodzic systematycznie będzie szczotkował dziecku zęby. W wyborze szczotki należy kierować się przede wszystkim bezpieczeństwem. Szczoteczka do zębów powinna mieć zaokrąglone krawędzie, małą główkę, miękkie włosie i szeroki, antypoślizgowy uchwyt do trzymania. Powinna być również kolorowa, dzięki temu będzie dla dziecka atrakcyjna.
3. Czy dziecko powinno używać szczotek elektrycznych? (Jeśli tak, to od jakiego wieku?)
Z reguły nie polecam szczotek elektrycznych u dzieci. Dziecko musi używać zwykłej szczotki. Tylko wtedy będzie mogło wyćwiczyć ruchy, dzięki którym prawidłowo będzie czyścić zęby. Poza tym szczotki elektryczne nie należą do najbezpieczniejszych ze względu na to, że powodują urazy. Jeżeli rodzic bardzo chce kupić dziecku szczotkę elektryczną, to do dopiero gdy będzie miał pewność, że jego pociecha umie dokładnie dbać o higienę jamy ustnej .Wyjątek od tej reguły stanowi fakt przygotowania dziecka do zabiegu wykonywanego w gabinecie. Aby oswoić dziecko z dźwiękami i wibracjami, które towarzyszą używanym w gabinecie sprzętom poleca się rodzicom mycie zębów dzieciom przy użyciu szczotki elektrycznej.
4. Kiedy powinna odbyć się pierwsza wizyta u stomatologa?
Kontakt z dentystą wskazany jest od momentu pojawienia się pierwszego zęba. Jeśli rodzic zauważy coś niepokojącego, przebarwienia czy plamki na zębach, nie powinien zwlekać z wizytą, bez względu na wiek dziecka. Plamki mogą oznaczać próchnicę.
5. Jak przygotować szkraba na pierwszą wizytę u stomatologa?
Aby odpowiednio przygotować dziecko do wizyty, rodzic powinien zacząć od swojego nastawienia do dentysty. Rodzic powinien dla dobrego przykładu regularnie dbać o higienę i chodzić do dentysty na kontrolę. Dzięki temu dla dziecka będzie to czymś naturalnym. Dobrzej jest w domu poćwiczyć otwieranie buzi, na przykład w formie zabawy w dentystę. Przed pierwszą wizytą i przed każdą inną należy przede wszystkim z dzieckiem rozmawiać. Dziecko musi jasno wiedzieć gdzie i po co idzie, oraz jak będzie wyglądać wizyta. Na pierwszą wizytę dobrze jest wybrać taką porę dnia, żeby dziecko było wyspane. Skuteczną metodą oswajania dziecka z dentystą są wizyty adaptacyjne, na których dziecko poznaje lekarza, ogląda gabinet, może dotknąć sprzętów, pojeździć w górę i w dół na fotelu. Jeśli na pierwszej wizycie dziecko się wstydzi i nie chce otworzyć buzi, nie wolno go do tego zmuszać. Z pewnością będzie chciało przyjść na kolejną wizytę żeby pokazać zęby.
6. Od kiedy zaczynają wyrzynać się ząbki? Czy zawsze musi to wiązać się z bólem?
Pierwsze zęby wyrzynają się około szóstego, ósmego miesiąca życia, są to zwykle dolne jedynki. Występują przesunięcia tego terminu, które zwykle nie oznaczają niczego niebezpiecznego. Czasem pierwszy ząb jest zupełną niespodzianką dla rodziców. Bez żadnych przykrych dla malucha objawów rodzice zauważają wyrżnięty ząb. Niestety, w większości przypadków nie jest tak kolorowo. Ząb, napierając na dziąsła powoduje ich zaczerwienienie i rozpulchnienie. Jest to stan zapalny towarzyszący ząbkowaniu, który może trwać nawet kilka tygodni. Dziąsła są bardzo wrażliwe i każde dotknięcie może być dla dziecka bolesne.
7. Jak ulżyć ząbkującemu maluchowi w cierpieniu?
Aby pomóc dziecku w okresie ząbkowania dobrze jest zakupić gryzak wodny albo żelowy. Schłodzony w lodówce (nie zamrażarce!) na pewno przyniesie ulgę obolałym dziąsłom. Można również masować dziecku dziąsła pieluszką tetrową zwilżoną chłodną przegotowaną wodą, lub specjalną nakładką na palec do masowania dziąseł. Na rynku dostępne są również smoczki uspokajające z miękkimi masującymi wypustkami.
Sprawdza się również podawanie specjalnych herbatek ziołowych rozpuszczalnych dla niemowląt, np. z rumianku czy melisy, które działają uspokajająco i lekko przeciwzapalnie. W aptekach znaleźć można (bez recepty) żele przeciwbólowe, które wmasowane w dziąsło przynoszą ulgę. Należy je jednak dozować z umiarem! Dostępne są w aptekach również czopki homeopatyczne przeznaczone dla dzieci przy stanach niepokoju i bolesnym ząbkowaniu. Czasem podczas ząbkowania może wystąpić gorączka, dlatego warto jest mieć w domu jakiś syrop obniżający gorączkę i działający przeciwbólowo oraz przeciwzapalnie. Pamiętać należy jednak, że wyrzynanie to nie zawsze jedyny powód gorączki, dlatego w takich przypadkach warto skonsultować się z lekarzem.
8. Czy zawsze ślinienie to pierwsza oznaka ząbkowania?
Ślinienie zwykle poprzedza wyrzynanie się zębów. Trwa ono od kilku do kilkunastu tygodni. Ślinieniu towarzyszy swędzenie dziąseł, bowiem dziecko bardzo chętnie w tym okresie gryzie wszystko w zasięgu swoich rączek. Kolejnym etapem ząbkowania jest obrzmienie dziąseł.
9. Czy to prawda, że przy ząbkowaniu może pojawiać się gorączka, biegunka, a czasem katar i kaszel?
Prawdą jest, że ząbkowanie u wielu dzieci jest bardzo przykre. Powstający miejscowy stan zapalny może objawiać się niepokojem, rozdrażnieniem i kłopotami ze snem. Często dziecko nie może zasnąć i budzi się kilka razy w nocy z płaczem. W tym okresie może wystąpić stan podgorączkowy, katar, jak również biegunka spowodowana połykaniem zbyt dużej ilości śliny. Jednak jeśli biegunka trwa dłużej niż dobę, lub gorączka wzrasta powyżej 38,5oC należy iść do lekarza. Podczas ząbkowania organizm dziecka jest mniej odporny i najprawdopodobniej u podstawy takich objawów leży jakaś infekcja.
10. Czy prawdą jest, że dziecko może używać pasty do zębów, a jej połknięcie podczas szczotkowania nie jest groźne?
Dbając o zęby dziecka warto jest już od początku, gdy tylko się wyrżną stosować pastę dla dzieci z fluorem. Pamiętać należy tylko, żeby była to ilość bardzo mała (około 1 ziarnka groszku) i wtarta w szczoteczkę. Taka ilość z pewnością nie zaszkodzi maluchowi, nawet jeśli ją połknie.
11. Czy to prawda, że nocne picie mleka przez dziecko może mieć wpływ na kondycję zęba?
Tak. Mleko zawiera dwucukier (laktozę), który ulega fermentacji przez bakterie z wytworzeniem kwasów, powodujących odwapnienia; jest to pierwszy etap powstawania próchnicy. Mieszanki mleko zastępcze, oprócz dwucukru (laktozy) zawierają sacharozę lub glukozę, najniebezpieczniejsze spośród węglowodanów, będących czynnikami próchnicotwórczymi. Ponadto podczas snu następuje zmniejszenie wydzielania śliny, przez co resztki pokarmu zalegają długo w jamie ustnej dziecka. Warto jest więc po posiłkach, również nocnych przetrzeć jamę ustną dziecka gazikiem, zwilżonym przegotowaną wodą. W ten sposób usuniemy resztki zalegającego pokarmu.
12. Co przyczynia się do powstawania ubytków? Czy tylko słodkie potrawy?
Głównym wrogiem zębów jest cukier, a najniebezpieczniejsze są dwucukry: sacharoza, maltoza i laktoza, oraz cukry proste: glukoza i fruktoza. Z cukrów tych bakterie tworzą kwasy powodujące odwapnienie, czyli uszkodzenie szkliwa. Odwapnienie jest pierwszym etapem próchnicy widocznym w postaci kredowej plamy, która z czasem robi się brązowa. Uszkodzenie szkliwa umożliwia dalszą penetrację bakterii w głąb zęba, do zębiny i miazgi, gdzie znajdują się naczynia krwionośne i nerwy. Aby zapobiec próchnicy konieczna jest eliminacja bakterii i cukrów oraz zwiększenie odporności zębów poprzez codzienne zabiegi higieniczne.
13. Co to jest ozonowanie i czy może być stosowane u dzieci?
Ozonoterapia próchnicy pozwala na bezbolesne leczenie wczesnych zmian próchnicowych zębów. Ozon jest bardzo reaktywnym gazem. Szybko rozkłada się do aktywnych rodników, charakteryzujących się bardzo silnymi zdolnościami bakteriobójczymi i wirusobójczymi. Ozonowanie zęba z próchnicą pozwala na jego całkowite wyleczenie, ale tylko w przypadku niewielkich ubytków. Sam zabieg ozonowania jest bezbolesny i krótkotrwały, jednakże lekarz musi odpowiednio przygotować do niego ząb, starannie go oczyścić i ocenić stopień i głębokość zmian próchnicowych. Następnie dopasowuje do zęba specjalny kapturek szczelnie otaczający ząb. Kapturek założony jest na końcówkę podającą ozon. Czas ozonowania to od 20 do 60 sekund. Następnie konieczne jest pokrycie zęba specjalnym płynem hamującym rozwój bakterii i przyspieszającym demineralizację. Po zabiegu konieczne jest przestrzeganie ścisłych zasad profilaktyki i higieny jamy ustnej. Nie ma przeciwwskazań do stosowania tej metody u dzieci.
14. Docierają do mnie sprzeczne informacje na temat preparatów z fluorem. Jaka jest prawda? Stosować je, czy nie?
Odchodzi się obecnie od endogennej metody fluoryzacji, czyli podawania kropli i tabletek z fluorem, ze względu na małą skuteczność działania. Jedynie systematyczna fluoryzacja egzogenna, czyli lakierowanie oraz wcieranie preparatów fluorowych wzmacnia szkliwo i zmniejsza ryzyko wystąpienia próchnicy.
15. Czy dieta może mieć wpływ na zdrowie ząbków dziecka?
Tak. Rozwój uzębienia dziecka rozpoczyna się we wczesnym okresie płodowym. W połowie ciąży następuje mineralizacja zębów i dlatego już dieta kobiety ciężarnej ma wpływ na kondycję zębów maleństwa. Dieta taka musi być zasobna w pełnowartościowe białko, wapń, fosfor, żelazo i witaminy, a wśród nich głównie witaminę D, A i C. W diecie konieczne jest ograniczenie spożycia węglowodanów, głównie cukrów prostych, gdyż powodują one powstanie mniej odpornego na próchnicę szkliwa. Pokarm matki jest dla dziecka najdoskonalszy, a karmienie naturalne niemowlęcia ogranicza zapadalność na próchnicę oraz sprzyja prawidłowemu rozwojowi szczęk i zapobiega powstawaniu wad zgryzu. U niemowląt i dzieci karmionych sztucznie i pojonych słodzonymi napojami pojawia się próchnica butelkowa. Wynika to głównie z tego, że mieszanki mlekozastępcze są dosładzane sacharozą lub glukozą, i resztki takiego słodzonego pokarmu zalegają na powierzchni zębów mlecznych, mających nie do końca zmineralizowane szkliwo. Rozszerzając dietę dziecka należy dbać o to, aby spożywało ono pełnowartościowe produkty. Ważna jest odpowiednia ilość białka, wapnia, fosforu, żelaza i witamin, a ograniczenie cukrów prostych. Wybierając produkty należy więc sprawdzić, czy nie są one dosładzane. Podawanie dzieciom słodyczy jest bezcelowe, ponieważ nie tylko zwiększa ryzyko powstawania próchnicy, która w zębach mlecznych postępuje bardzo szybko, ale dodatkowo nie uczy dziecka nawyków prawidłowego odżywiania. Godnym polecenia jest szwedzki model diety, który dopuszcza jeden w tygodniu tzw. „słodki dzień”, jest to zazwyczaj sobota lub niedziela. Dziecko dostając od kogoś bliskiego, babci czy cioci coś słodkiego w ciągu tygodnia, odkłada to do specjalnego pudełka i zjada dopiero w „słodki dzień”. Do picia, zamiast kwaśnych, słodkich soków należy podawać wodę. Ważne jest to przede wszystkim w nocy, gdy nie ma możliwości wypłukania jamy ustnej. Bardzo ważna jest również konsystencja pożywienia. Papkowate, lepkie pokarmy dłużej zalegają na powierzchniach zębów oraz w zachyłkach jamy ustnej. Częstym zjawiskiem u dzieci jest przetrzymywanie w buzi pokarmu. Dzieci niemalże zapominają o nim. Dbać należy więc o to, aby po odejściu od stołu dziecko miało pustą buzię. Zdrowe zęby to zęby bez próchnicy. Dlatego odpowiednia dieta i regularne, dokładne zabiegi higieniczne eliminują powstanie próchnicy.
16. Jaka jest prawda jeśli chodzi o smoczek czy ssanie kciuka? Czy ma to wpływ na kształt zębów?
Ssanie daje dziecku poczucie bezpieczeństwa, dlatego dzieci po urodzeniu chętnie ssą palec albo smoczka. Niestety, nie jest to obojętne dla rozwoju narządu żucia. Fizjologiczne jest ssanie piersi, gdyż uruchamia ono czterdzieści mięśni twarzy, podczas gdy smok butelki, czy smoczek lub kciuk tylko cztery. Wpływa to na kształt rosnących łuków zębowych. Zmienione jest również napięcie mięśnia okrężnego ust, dziecko oddycha przez usta, a nie przez nos, przez co ma niedomkniętą buzię. Dodatkowo ssanie kciuka wypycha wargi i naciska na szczęki przez co nie układają się one w naturalnej dla siebie pozycji. Smoczek natomiast nie pozwala prawidłowo wyrzynać się zębom. Często wyrzynają się one poza łukami lub w pewnej odległości od siebie. Tak więc: i smoczek, i kciuk są złe. Jednakże od smoka łatwiej jest dziecko odzwyczaić. Wybierając więc smoczek kierujmy się przede wszystkim rekomendacją ortodontów. Smoczek powinien kształtem przypominać brodawkę piersi. Powinien być lekko spłaszczony od strony języka i lekko wypukły od strony podniebienia. Tarczka powinna mieć wycięcie na nosek i otwory po obu stronach, aby dziecko mogło swobodnie oddychać.
17. Czy i kiedy powinno oceniać się wędzidło u dzieci i podejmować decyzję o podcinaniu go?
Zbyt krótkie wędzidło wargi górnej przyczynia się do powstania tzw. diastemy, czyli szpary między siekaczami, która odbiera miejsce dla wyrzynających się kolejnych zębów, prowadząc tym samym do powstania wady zgryzu. Natomiast zbyt krótkie wędzidło języka jest przyczyną wad wymowy. Długość tych wędzideł można ocenić już w wieku niemowlęcym i wtedy nacięcie jest najmniej odczuwalne dla dziecka. Jeśli ta korekta nie została wykonana to decyzję o podcięciu wędzidła lekarz ortodonta z reguły podejmuje po wyrżnięciu się górnych jedynek stałych. Podcięcie wędzidła jest zabiegiem chirurgicznym i dziecko do takiego zabiegu musi być przygotowane i musi współpracować z lekarzem.
18. Dlaczego zęby powinno się fluoryzować?
Szkliwo zębów zbudowane jest z hydroksyapatytów, związków podatnych na działanie kwasów. Fluoryzacja sprawia, że jony fluoru wchodzą w reakcję z apatytami szkliwa tworząc fluoroapatyty, związki bardziej odporne na działanie kwasów. Fluor po prostu wzmacnia zęby. Dodatkowo jony fluoru hamują już powstałe odwapnienia, co zapobiega dalszemu postępowi procesu próchnicowego. Jony fluoru hamują również metabolizm bakterii wytwarzających kwasy, a tym samym hamują ich rozwój.
19. Jak często chodzić z dzieckiem do stomatologa? Czy raz na pół roku to wystarczająca ilość?
Ze względu na to, że próchnica w zębach mlecznych rozwija się bardzo szybko, zaleca się kontrolę co trzy, cztery miesiące. Również zabieg fluoryzacji zaleca się wykonywać częściej, bo co cztery miesiące, a nie jak u dorosłych co sześć.
20. Lakowanie - co to właściwie jest za zabieg?
Zabieg lakowania ma na celu uszczelnienie bruzd, znajdujących się na powierzchniach żujących (porowatych) zębów trzonowych i przedtrzonowych. Zabieg ten jest bezbolesny i polega na oczyszczeniu powierzchni zęba i zalaniu bruzd specjalnym płynnym preparatem, a następnie naświetleniu w celu utwardzenia i chemicznego związania z zębem. Lakowanie spłyca bruzdy, dzięki temu łatwiej jest oczyścić ząb. Zabieg zaleca się wykonywać do czwartego miesiąca od wyrżnięcia się zęba.
21. Czy każdy ząb trzeba borować?
Nie zawsze jest to konieczne. Przy początkowej próchnicy, tzw. plamie próchnicowej, która nie penetruje w głąb zęba można zastosować remineralizację, czyli pokryć ząb związkiem fluoru wzmacniającym szkliwo. Przy niewielkiej próchnicy można wykonać zabieg ozonowania, a ubytek wypełnić specjalnym płynem hamującym rozwój bakterii. Zabieg ten jest krótki i bezbolesny.
22. Co to jest lapisowanie? Czy da się uniknąć skutków ubocznych w postaci ciemnych plam w miejscu chorego ząbka po tym zabiegu?
Lapisowanie (impregnacja) jest zabiegiem polegającym na pokryciu zębów zaatakowanych próchnicą związkiem azotanu srebra. W miejscach gdzie jest próchnica wytrąca się srebro w formie utlenionej, które nadaje charakterystyczny ciemny kolor lapisowanym zębom. Celem zabiegu jest spowolnienie próchnicy na dużych i płaskich powierzchniach, na których nie da się założyć wypełnienia.
23. Jakie rodzaje plomb zakłada się dzieciom i czy różnią się między sobą?
W zasadzie nie ma rozróżnienia między materiałami, które są przeznaczone wyłącznie dla dzieci czy wyłącznie dla dorosłych. Kolorowe wypełnienia, cieszące się powodzeniem wśród dzieci i najczęściej zakładane, to kompozyty światłoutwardzalne, jakich używa się u dorosłych, z tą tylko różnicą, że zawierają barwnik. Ponadto jest szereg wypełnień znoszących wilgotne warunki podczas zakładania, uwalniających fluor, czy nie wymagających naświetlania, bo wiążących się chemicznie z zębem. O tym jakie wypełnienie jest najlepsze, aby ząb był dobrze wyleczony decyduje lekarz, biorąc pod uwagę szereg czynników.
24. Czy to prawda, że mlecznych ząbków nie warto leczyć bo i tak kiedyś wypadną?
Faktem jest, że zęby mleczne wymieniane są na stałe. Jednakże przedwczesna utrata zębów prowadzi do wielu komplikacji nie tylko w obrębie jamy ustnej, ale ogólnoustrojowych. Próchnicy zębów mlecznych, która nie jest leczona prowadzi do powikłań, bólu i konieczności zażywania leków przeciwbólowych i antybiotyku, który wyjaławia organizmu dziecka, osłabiając go. Ponadto stan zapalny, który toczy się w nieleczonych zębach mlecznych, może być przyczyną uszkodzenia zawiązków zębów stałych. Podczas fizjologicznej wymiany zębów mleczaki przygotowują miejsce dla zębów stałych, trzymają dla nich miejsce i torują im drogę. Gdy jednak zbyt wcześnie zostaną usunięte miejsce po nich zarasta tkanką kostną, przez którą bardzo ciężko jest się przebić wyrzynającemu się zębowi stałemu. Przedwczesna utrata zębów prowadzi więc do problemów ze zgryzem. Dodatkowo dziecko, które utraciło szybko zęby z powodu próchnicy nie może odpowiednio rozdrobnić pokarmów podczas ich spożywania, co prowadzi do powstania zaburzeń żołądkowych.
25. Czy prawdą jest, że dziecko im później ząbkuje tym ma zdrowsze zęby?
Tak, jest to prawda. Zęby dłużej pozostające w kości są mocniej zmineralizowane i dzięki temu odporniejsze na działanie czynników próchnicotwórczych.
26. Jak należy walczyć „domowymi” sposobami z kamieniem nazębnym?
Kamień nazębny tworzy się, gdy wapń zawarty w ślinie łączy się z płytką nazębną, czyli cienkim nalotem bakteryjnym, powodując jej twardnienie. Kamień nazębny może być usunięty tylko w gabinecie przez lekarza lub higienistkę stomatologiczną. Najlepszym domowym sposobem jest nie dopuszczenie do powstania kamienia, czyli regularne i skuteczne usuwanie płytki nazębnej podczas codziennych zabiegów higienicznych.
27. Czy z każdym ukruszonym i nadłamanym zębem u dziecka należy zgłosić się do stomatologa?
Tak. Jeśli ząb został ukruszony lub złamany z pewnością w miejscu złamania będzie bardziej wrażliwy na różnego rodzaju bodźce, przez co dziecko może odczuwać ból. Czasem podczas urazu powstaje ostra krawędź, która może ranić tkanki miękkie jamy ustnej. Ponadto w miejsce urazu jest bardziej narażone na próchnicę ponieważ nastąpiła utrata szkliwa i bakterie mają łatwiejszy dostęp do wnętrza zęba. Zgłoszenie się w takich przypadkach do dentysty jest bardzo ważne, ponieważ pozwoli odpowiednio zabezpieczyć zęby czy też wygładzić powierzchnie zębów, które uległy urazom.
Dziękujemy za tak wyczerpujące odpowiedzi.