Kaszel – popularny, dokuczliwy objaw choroby

Kaszel jest częstym objawem z którym pacjenci zgłaszają się do lekarza. Uważany jest za objaw choroby – w istocie jest odruchem obronnym, który pozwala na oczyszczenie dróg oddechowych z wydzieliny lub ciał obcych, które znajdą na drodze przepływu powietrza w kierunku płuc. Chociaż dla wielu z nas kaszel może wydawać się błahym objawem, to należy jednak wspomnieć, że przyczyny jego występowania mogą być bardzo różnorodne i niejednokrotnie może być on z jednym z objawów poważnych schorzeń.

1. Rodzaj kaszlu ma znaczenie

Rodzaj kaszlu, a także czas jego trwania, ma bardzo duże znaczenie dla sposobu leczenia oraz ewentualnej diagnostyki. Najbardziej istotna jest klasyfikacja, która uwzględnia czas jego trwania oraz charakter. Kaszel, który trwa krócej niż 3 tygodnie, nazywany jest ostrym.

Najczęstszą przyczyną są oczywiście infekcje górnych dróg oddechowych o podłożu wirusowym. Inne przyczyny ostrego kaszlu do alergie, zapalenie płuc czy obecność ciała obcego w drogach oddechowych.

Jeśli kaszel trwa do dwóch miesięcy (3 – 8 tygodni), to nazywany jest kaszlem podostrym. Najczęstszą przyczyną kaszlu podostrego jest wcześniejsze przebycie infekcji o etiologii wirusowej (to tak zwany kaszel poinfekcyjny).

Jeśli kaszel trwa ponad 2 miesiące, możemy mówić, że mamy do czynienia z kaszlem przewlekłym, który może być spowodowany różnymi stanami klinicznymi - od refluksu żołądkowo – przełykowego, po efekty uboczne stosowania niektórych leków (inhibitory konwertazy angiotensyny, ACEI).

Niekiedy przyczyna kaszlu pozostaje nieznana. Warto również zaznaczyć, że kaszel przewlekły wymaga poszerzenia diagnostyki oraz ustalenia jego etiologii.

Oprócz czasu trwania kaszlu bardzo ważny jest jego charakter. Wyróżniamy kaszel mokry oraz suchy. Pierwszy z nich wiąże się z odkrztuszaniem wydzieliny (dla wdrożenia leczenia również bardzo istotny jest jej rodzaj). Do przyczyn kaszlu produktywnego (czyli mokrego) zaliczamy różne jednostki chorobowe – zapalenie płuc, zapalenie oskrzeli czy znacznie rzadszą mukowiscydozę.

Kaszel suchy to taki, któremu nie towarzyszy odkrztuszanie wydzieliny – często towarzyszy zakażeniom wirusowym. Określenie rodzaju kaszlu ma bardzo duże znaczenie także, kiedy pacjenci chcą poradzić sobie z nim bez wizyty u lekarza – środki dostępne bez recepty często są przeznaczone do określonego rodzaju kaszlu.

Czas trwania kaszlu, jego charakter oraz objawy towarzyszące stanowią podstawę do dalszej diagnostyki oraz wdrożenia odpowiedniego leczenia.

2. Wirusowe zapalenie krtani

Zapalenie krtani na tle wirusowym często występuje u dzieci – często mówimy wtedy o tak zwanym podgłośniowym zapaleniu krtani. To schorzenie, które najczęściej pojawia się w wieku między 1. a 6. rokiem życia (szczyt zachorowań występuje w drugim roku życia) i wykazuje sezonowość występowania (chociaż nie jest to warunek niezmienny). Z podgłośniowym zapaleniem krtani mamy najczęściej do czynienia w okresie jesienno-zimowym.

Chorują zatem bardzo małe dzieci – pojawienie się poważnych objawów często wiąże się z dużym stresem u jeszcze niedoświadczonych rodziców.

Dlaczego wirusowe zapalenie krtani jest niebezpieczne? Oczywiście sam kaszel jest bardzo uciążliwy, jednak z klinicznego punktu widzenia najistotniejsze jest zwężenie dróg oddechowych, które powstaje na skutek szybko pojawiającego się obrzęku.

To z kolei prowadzi do ograniczenia przepływu powietrza prowadząc do wystąpienia duszności. Podgłośniowe zapalenie krtani jest schorzeniem podstępnym, bowiem objawy, które mu towarzyszą mogą bardzo szybko narastać. Pierwsze symptomy często nie wskazują, że mamy do czynienia właśnie z podgłośniowym zapaleniem krtani. Katar, nieduży kaszel czy stan podgorączkowy mogą sugerować niegroźną infekcję, która może minąć samoistnie lub po zastosowaniu odpowiedniego leczenia.

W przypadku podgłośniowego zapalenia krtani objawy często przybierają na sile w nocy – pojawia się stridor (inaczej świst krtaniowy), szczekający kaszel czy chrypka. Nazwa objawu "szczekający kaszel" pochodzi oczywiście od charakterystycznego dźwięku, który przypomina szczekanie psa.

Obrzęk nabłonka dróg oddechowych prowadzi do wystąpienia objawów charakterystycznych dla duszności – należą do nich między innymi zaciąganie przestrzeni międzyżebrowych czy ruch (gra) skrzydełek nosa. Warto również dodać, że wymienione objawy w znaczący sposób nasilają niepokój dziecka, powodują rozdrażnienie i płacz.

Zwężenie dróg oddechowych potrafi mieć bardzo poważne konsekwencje – dochodzi do niedotlenienia, które w niektórych przypadkach może prowadzić nawet do zgonu. Chociaż wymienione objawy brzmią bardzo poważnie, to warto wspomnieć, że większość przypadków podgłośniowego zapalenia krtani przebiega w sposób łagodny.

Mimo wszystko wystąpienie objawów charakterystycznych dla podgłośniowego zapalenia krtani powinno wzbudzić dużą czujność rodziców, bowiem symptomy mogą narastać bardzo szybko.

Jak wspomniano, podgłośniowe zapalenie krtani jest chorobą dziecięcą. Nie oznacza to jednak, że nie chorują na nią osoby dorosłe, dotyczy to głównie osób starszych, a także u osób z obniżoną odpornością (na przykład stosujących leki wpływające na układ odpornościowy).

3. Co zrobić w przypadku wystąpienia objawów zapalenia krtani?

Stridor czy szczekający kaszel potrafią wywołać u rodziców małych pacjentów ogromny stres. Dodatkowo znajomość możliwych konsekwencji oraz eskalacji objawów może skłaniać do podejmowania gwałtownych kroków. W każdej sytuacji należy pamiętać o zachowaniu spokoju i zapewnieniu dziecku komfortu emocjonalnego.

Warto wziąć dziecko na ręce, zwiększając tym samym poczucie bezpieczeństwa. Należy jednak zaznaczyć, ze narastanie objawów i niepokoju pociechy jest bezwzględnym wskazaniem do podjęcia odpowiednich kroków z wezwaniem pogotowia włącznie.

Jednym z sposobów, który może przynieść doraźne rozwiązanie jest oddychanie zimnym powietrzem – najlepiej zatem ubrać dziecko i otworzyć okno, zapewniając dostęp do świeżego, chłodnego powietrza. Sposób ten w niektórych przypadkach może okazać się skuteczny, jednak warto wspomnieć, że nie zawsze jest efektywny i nie należy traktować go jako jedynego i skutecznego rozwiązania.

Postępowanie w ramach pomocy lekarskiej w dużym stopniu zależy od nasilenia objawów z którymi zgłasza się pacjent. Łagodne symptomy mogą być leczone doraźnie, bez konieczności pobytu w szpitalu. Brak skuteczności leczenia doraźnego wiąże się z kolei z koniecznością hospitalizacji. W skrajnych przypadkach (około 1 proc.) może istnieć konieczność intubacji, która polega na wprowadzeniu rurki do światła tchawicy zapewniając jej drożność.

4. Inhalacje - co to jest i jak je poprawnie wykonać?

Pojęcie "inhalacja" często stosowane jest wymiennie z określeniem "nebulizacja". Inhalacja jest pojęciem szerokim, może odnosić się zarówno do sposobu podawania leków jak i na przykład do aromaterapii czy stosowanych w dawnych czasach „parówek”. Można zatem powiedzieć, że nebulizacja jest jednym z rodzajów inhalacji.

Nebulizacja jest sposobem podawania leków o ciekłej konsystencji w postaci mgiełki, dzięki czemu dostaje się ona bezpośrednio do dróg oddechowych. Inhalacja (a więc także nebulizacja) jest sposobem leczenia miejscowego – substancja czynna zawarta w leku nie jest podawana drogą doustną lub pozajelitową (czyli na przykład poprzez iniekcję).

Podawanie leków w taki sposób pozwala na ograniczenie występowania ogólnoustrojowych efektów ubocznych przy szybkim osiąganiu stężenia terapeutycznego w miejscu gdzie lek powinien zacząć działać, szybko prowadząc do ustąpienia dokuczliwych objawów.

Do wykonania inhalacji potrzebne jest odpowiednie urządzenie, nazywane inhalatorem. Oprócz inhalatora, bardzo ważnym pojęciem jest także "nebulizator", czyli część inhalatora, do której wlewany jest odpowiedni lek albo sól fizjologiczna (lub połączenie obydwu substancji – według wskazań lekarza).

Z uwagi na stosunkowo proste podanie leku w formie inhalacji, ten sposób terapii znalazł zastosowanie w wielu jednostkach chorobowych, zaliczamy do nich astmę, pochp (czyli przewlekłą obturacyjną chorobę płuc), mukowiscydozę czy rozedmę. Zazwyczaj inhalacja trwa około 5 – 10 minut, a jej czas jest uzależniony od ilości leku, który znajduje się w nebulizatorze. Sam sposób nebulizacji zależy także od wieku dziecka – u dzieci młodszych stosujemy maskę ustno – gardłową, zaś u dzieci starszych wykorzystujemy ustnik.

Inhalacje są również wykorzystywane do podawania leków u działaniu mukolitycznym (tak zwane mukolityki), które należą do środków o działaniu wykrztuśnym. Z biologicznego punktu widzenia ich działanie polega na upłynnieniu oraz zmniejszeniu lepkości śluzu zalegającego w drogach oddechowych, który z kolei może być przyczyną występowania odruchu kaszlu.

Warto także przeprowadzić tak zwane oklepywanie po inhalacji, zazwyczaj czynność tę wykonuje się do 30 minut od inhalacji co pozwala na łatwiejsze odkasływanie rozrzedzonej wcześniej wydzieliny. Najlepszą pozycją do oklepywania dziecka jest pozycja drenażowa. Należy jednak pamiętać, aby nie oklepywać dzieci bezpośrednio po zjedzeniu posiłku.

Upłynnienie wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych przekłada się z kolei na ich szybsze oczyszczenie. Ma to bardzo duże znaczenie w prewencji rozwoju poważniejszych schorzeń – zalegająca wydzielina stanowi dobre środowisko do rozwoju bakterii, które z kolei mogą powodować poważne schorzenia. Oczywiście skuteczność inhalacji w dużym stopniu zależy także od poprawnej techniki jej wykonania oraz stężenia leku, który znajduje się w nebulizatorze.

Konsultacja merytoryczna: lek. med. Mateusz Nawrocki