Progesteron. Co to za hormon, jakie jest jego działanie?
Progesteron to żeński hormon płciowy, który w dużej mierze odpowiada za zagnieżdżenie się zarodka w błonie śluzowej oraz za utrzymanie ciąży. Wydzielany jest przez jajniki, łożysko i nadnercza, a spadek jego stężenia przy właściwie przygotowanym endometrium wywołuje krwawienie miesięczne. Czym jest progesteron? Jakie są jego funkcje? Kiedy lekarz może zlecić oznaczenie poziomu tego hormonu?
1. Co to jest progesteron?
Progesteron (łac. progesteronum), dawniej luteina, to żeński hormon płciowy o steroidowej budowie. Produkowany jest przez jajniki, ciałko żółte i korę nadnerczy, podczas ciąży również przez łożysko. Należy do jednej z dwóch grup żeńskich hormonów płciowych - gestagenów.
Podstawowym zadaniem progesteronu jest przygotowanie błony śluzowej macicy na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej. Jego stężenie jest zależne od fazy cyklu menstruacyjnego.
Aby mogło dojść do zapłodnienia i utrzymania ciąży, konieczny jest odpowiedni poziom tego hormonu - po zapłodnieniu pozwala na pobudzanie zmian w obrębie śluzówki macicy, które pozwalają zapłodnionej komórce jajowej zagnieździć się w błonie śluzowej macicy.
Co ciekawe, niewielka ilość tego hormonu występuje również u mężczyzn - jest produkowany w małych ilościach przez jądra.
2. Jak i gdzie powstaje progesteron?
Progesteron głównie wytwarzany jest przez komórki ciałka żółtego w fazie lutealnej, a także w pierwszych tygodniach ciąży. Na dalszym etapie ciąży produkcja tego hormonu ma miejsce również w łożysku. Łącząc się z estradiolem, pobudza gruczoł mlekowy, przygotowując go do laktacji.
Produkcja tego hormonu wykazuje związki z przemianami innych hormonów - w następstwie pewnych reakcji może zostać przekształcony w estrogeny lub testosteron; mogą z niego powstawać także takie hormon jak m.in. aldosterion czy kortyzol.
3. Jakie funkcje pełni progesteron?
Działanie tego hormonu na organizm kobiety jest zależne od fazy cyklu. Progesteron odpowiada głównie za implementację zarodka w błonie śluzowej macicy oraz za utrzymanie ciąży. Odgrywa ważną rolę w zapłodnieniu, gdyż wpływa na śluz szyjkowy i może zmniejszać jego przepuszczalność dla plemników.
Gdy w cyklu menstruacyjnym nie dojdzie do zapłodnienia i zagnieżdżenia się zarodka, poziom tego hormonu zmniejsza się. Zwykle gwałtowne obniżenie stężenia progesteronu powoduje kontrolowane złuszczanie się błony śluzowej macicy - miesiączkę.
W fazie folikularnej stężenie progesteronu jest niskie, jajniki produkują głównie estrogeny. Stężenie tego hormonu wzrasta na początku jajeczkowania i zapowiada uwolnienie komórki jajowej. Najwyższy poziom progesteronu notowany jest w czasie przekształcania komórki jajowej w ciałko żółte.
Hormon ten zmniejsza wrażliwość mięśnia macicy na substancje o właściwościach kurczących. W II i III trymestrze ciąży progesteron odpowiada m.in. za relaksację macicy oraz za neutralizowanie działania oksytocyny. Hormon ten obniża także produkcję prostaglandyn.
Działanie tego hormonu jest pod kontrolą innych hormonów, przede wszystkim luteinizującego, który wytwarza przysadka mózgowa. Po zapłodnieniu najważniejsze funkcje przejmuje hormon beta-hCG.
4. Kiedy lekarz może zlecić oznaczenie poziomu progesteronu?
Lekarz może zlecić oznaczenie poziomu progesteronu m.in. gdy:
- chce potwierdzić owulację lub ocenić jej występowanie po rozpoczęciu kuracji;
- chce monitorować przebieg ciąży;
- podejrzewa pojawienie się guzów wydzielających progesteronu lub gonadotropinę łożyskową zarówno u kobiet, jak i mężczyzn;
- ciężarna wymaga podania progesteronu;
- zachodzi potrzeba diagnozowania niepłodności;
- w przypadku występowania nieregularnych i nieprawidłowych krwawień miesięcznych;
- trzeba monitorować rozwój łożyska;
- zagrożona jest ciąża.
5. Jak wygląda badanie poziomu progesteronu?
Badanie polega na jednorazowym pobraniu krwi z żyły łokciowej w przypadku mężczyzn oraz kilkukrotnym pobraniu krwi w różnych fazach cyklu miesięcznego u kobiet.
Badany musi być na czczo, a od ostatniego posiłku powinno minąć co najmniej 8 godzin.
6. Progesteron - normy
W przypadku kobiet:
- faza folikularna 0,057 – 0,893;
- faza owulacyjna 0,121 – 12,0;
- faza lutealna 1,83 – 23,9;
- postmenopauza 0,05 – 0,126;
- I trymestr ciąży 11,0 — 44,3;
- II trymestr ciąży 25,4 — 83,3;
- III trymestr ciąży 58,7 — 214.
W przypadku mężczyzn:
- 0,05 – 0,149.
7. Progesteron - interpretacja wyników
Bardzo duże stężenie progesteronu ma miejsce:
- w ciąży powikłanej zaśniadem graniastym;
- w ciąży mnogiej;
- u chorych z niewydolnością wątroby;
- w PCOS;
- w przypadku torbieli jajników;
- przy guzie nadnercza, jąder i jajników;
- jako objaw zespołu nadnerczowo - płciowego;
- w niektórych przypadkach w nowotworze jajników.
Wysoki poziom progesteronu zazwyczaj nie wywołuje żadnych negatywnych skutków dla zdrowia. W ciąży może objawiać się:
- ogólnym zmęczeniem;
- zatkanym nosem;
- huśtawkami nastroju;
- tkliwością piersi;
- zaparciami.
Niski poziom tego hormonu z kolei w ciąży zwiększa ryzyko poronienia lub też może być oznaką ciąży pozamacicznej. Brak zmian w stężeniu w czasie cyklu zaś to znak, że nie występuje owulacja.
W ciężarnych pod koniec ciąży niskie stężenie tego hormonu może być związane z zatruciem ciążowym lub stanem przedrzucawkowym. Powodem może być również zaburzenie funkcji łożyska i niewykształcenie się zawiązki jądra lub jajnika.
Zbyt niskie stężenie progesteronu prowadzi do niepłodności. Wskutek takiego stanu skóra staje się przesuszona, nadmiernie wypadają włosy, waha się poziom insuliny, co powoduje problemy z utrzymaniem wagi. Małe stężenie tego hormonu oznacza również silniejszy PMS.
Spory spadek progesteronu można zauważyć także u kobiet w okresie menopauzy. W czasie klimakterium miesiączki są obfite, długie i nieregularne, kobiety skarżą się także na obniżone libido oraz uderzenia gorąca, bóle głowy i piersi.
