Przedwczesne wygasanie czynności jajników
Przedwczesne wygasanie czynności jajników (POF, Premature Ovarian Failure) to zakończenie funkcjonowania jajników przed wiekiem uznawanym za typowy dla menopauzy. Powoduje ono zwykle wtórny brak miesiączek, czyli zatrzymanie miesiączkowania (lub nieregularne i rzadziej występujące miesiączki) po okresie prawidłowego dojrzewania i miesiączkowania. Rzadziej dochodzi do pierwotnego braku miesiączki w przypadku POF. Dzieje się tak wtedy, kiedy jajniki nie funkcjonują prawidłowo od samego początku dojrzewania.
1. Przyczyny przedwczesnego wygasania czynności jajników
Przedwczesne wygasanie czynności jajników wiąże się z wyczerpaniem puli pęcherzyków związkowych przed czasem. Może to oznaczać wygaśnięcie czynności jajników przed 40. rokiem życia lub (dużo rzadziej) brak czynności jajników i zaburzenia dojrzewania. Jeśli jednak mamy do czynienia z pierwotnym brakiem miesiączkowania, brakiem dojrzewania płciowego i pierwotną niepłodnością, prawdopodobniejszym zaburzeniem w takim przypadku jest dysgenezja gonad, czyli wrodzona wada gruczołów płciowych. Zatrzymanie funkcjonowania jajników w przypadku tego zaburzenia jest stopniowe. Początkowo miesiączki stają się nieregularne lub występują rzadziej, dopiero później całkowicie ustępują. Poziom estrogenu w organizmie się obniża, a owulacja jest nieregularna, pojawiają się także cykle bezowulacyjne. W przypadku innego zaburzenia – przedwczesnej menopauzy – zmiany te są gwałtowniejsze.
Podejrzewa się także, że zaburzenie związanie z zatrzymaniem funkcjonowania jajników ma związek z mechanizmem autoimmunologicznym, czyli produkowaniem przeciwciał przeciwko komórkom własnego ciała. Innym mechanizmem, który może wywołać przedwczesne wygasanie jajników jest galaktozemia. Jest to zaburzenie polegające na tym, że organizm osoby chorej nie jest w stanie przekształcić galaktozy w glukozę. Podejrzewa się także związek czynności jajników z chorobami wirusowymi.
Istnieją także przypadki wygasania czynności jajników z powodu radioterapii lub chemioterapii, zwykle stosowanych w leczeniu nowotworów. Wtedy jest to zatrzymanie czynności jajników wywołane toksynami. Rzadziej na wygaśnięcie czynności jajników ma wpływ operacja w obrębie miednicy, szczególnie operacje jajników.
Niestety, większość przypadków wygasania czynności jajników ma charakter idiopatyczny. Nie jest więc znane ich podłoże.
2. Objawy wygasania czynności jajników
Wygasanie czynności jajników nie jest tym samym, co przedwczesna menopauza. Wiąże się jednak z podobnymi objawami. Kobiety cierpiące na przedwczesne wygasanie czynności jajników uskarżają się na objawy związane z niedoborem estrogenu:
- nieregularne miesiączki,
- spóźniające się miesiączki,
- brak miesiączki przez ponad trzy miesiące,
- obniżone libido,
- fale gorąca,
- pocenie nocne,
- suchość pochwy,
- problemy z koncentracją,
- rozdrażnienie.
3. Leczenie przedwczesnego wygasania czynności jajników
Leczenie wygasania czynności jajników to przede wszystkim hormonalna terapia zastępcza. Uzupełnia ona brakujące hormony. Podawany estrogen pozwala także uniknąć możliwej w takich przypadkach osteoporozy. Nie stosuje się typowych leków indukujących owulację, jak w innych przypadkach leczenia zaburzeń funkcjonowania narządów płciowych.
Jeśli kobieta planuje dzieci, wskazane jest także leczenie niepłodności. Przy podawaniu estradiolu, w niektórych przypadkach wygaśnięcia funkcji jajników zdarzyły się sporadyczne owulacje, które w efekcie pozwoliły na zajście w ciążę. Podejrzewa się, że wiąże się to z faktem, że w organizmie kobiety pozostają jeszcze pęcherzyki, mimo zdiagnozowanego wygaśnięcia czynności jajników, które mogą dojrzeć w sprzyjających warunkach.