Tężec - przyczyny, objawy, leczenie, profilaktyka
Tężec (łac. Tetanus) jest obecnie dość rzadko występującą chorobą, ze względu na obowiązkowe szczepienie przeciwko tężcowi. Tężec to ciężka choroba przyranna. Należy do chorób zakaźnych, tzn. wywołanych przez czynnik zakaźny. Nie jest jednak chorobą zaraźliwą, ponieważ wywołują ją egzotoksyny wytwarzane przez laseczki tężca (łac. Clostridium tetani). Tężec występuje na całym świecie. Śmiertelność w przypadku zachorowania wynosi około 30%. W 2000 roku w Polsce zanotowano 14 przypadków tężca.
1. Przyczyny tężca
Tężec jest spowodowany przez laseczki tężca – beztlenowe, orzęsione bakterie, które wytwarzają okrągłe spory zwane przetrwalnikami, umieszczone na końcach laseczki. Spory bakterii tężca mogą wnikać w tkanki, najczęściej po zranieniu lub skaleczeniu i kontakcie z glebą. Spory przechodzą w postać wegetatywną w procesie kiełkowania. Rozwojowi laseczek tężca w tkankach sprzyja brak tlenu. Warunki beztlenowe występują najczęściej w ranach głębokich. W ranach płytkich i drobnych skaleczeniach tężec również może się rozwijać, pod warunkiem, że dojdzie do dodatkowego zakażenia drobnoustrojami tlenowymi, które zużywając tlen, stwarzają korzystne warunki do namnażania się laseczek tężca.
Bakterie tężca, namnażając się w miejscu zakażenia, produkują toksyny. Jedną z nich jest neurotoksyna atakująca komórki nerwowe – tetanospazmina. Wiąże się ona z obwodowym neuronem ruchowym, wnika do aksonu i stąd przemieszcza się do komórek nerwowych mózgu i rdzenia kręgowego. Tetanospazmina blokuje również uwalnianie inhibitorów neuroprzekaźników, co prowadzi do stałego, nadmiernego pobudzenia neuronów ruchowych. Pobudzenie neuronów wywołuje wzmożone napięcie mięśniowe i napady skurczów mięśni szkieletowych.
2. Objawy i leczenie tężca
Objawy tężca ujawniają się zwykle po dwóch do czternastu dni po zakażeniu. Pierwsze objawy obejmują złe samopoczucie, wzmożone napięcie mięśniowe, zwiększoną potliwość i ból głowy. W miejscu zranienia występuje ból, mrowienie i skurcz mięśni. Skurcze mięśniowe mogą obejmować również mięśnie żuchwy, powodując charakterystyczny szczękościsk. Następny etap choroby prowadzi do prężenia różnych partii mięśni szkieletowych. Napięcie mięśni karku i tułowia skutkuje łukowatym wyprężeniem ciała. Skurcze mięśni mimicznych twarzy wywołują charakterystyczny grymas, tzw. sardoniczny uśmiech.
Rozpoznanie tężca jest stosunkowo proste, ze względu na występowanie charakterystycznych objawów i wywiad lekarski wskazujący na wcześniejsze zranienie z możliwością wniknięcia do rany przetrwalników tężca. Początkowe etapy choroby należy różnicować z: tężyczką, zapaleniem mózgu, wścieklizną, gośćcem stawowym i zatruciem strychniną. Leczenie tężca musi odbywać się w warunkach szpitalnych, na oddziałach intensywnej opieki medycznej. Leczenie sprowadza się do oczyszczenia zakażonego miejsca, podawania surowicy przeciwtężcowej oraz anatoksyny.
3. Profilaktyka tężca
Profilaktyka tężca sprowadza się do uodpornienia czynnego przez zastosowanie szczepienia przeciwko tężcowi lub do uodpornienia czynno-biernego przez zastosowanie szczepionki wraz z podaniem antytoksyny tężcowej. Szczepienie przeciwko tężcowi jest łatwą i skuteczną formą zapobiegania zachorowaniu. Należy do szczepień obowiązkowych, bezpłatnych. Podstawowy program szczepień przeciwtężcowych składa się z czterech dawek podawanych w drugim miesiącu życia, na przełomie trzeciego i czwartego miesiąca życia, w piątym miesiącu życia i w szesnastym-osiemnastym miesiącu życia oraz w 6, 14 i 19 roku życia. Szczepionka na tężec jest szczepionką skojarzoną, podawaną łącznie ze szczepionką przeciwko błonicy i krztuścowi – szczepionka DTP. W szóstym, czternastym i dziewiętnastym roku życia konieczne jest podanie dziecku tzw. dawek przypominających szczepionki. Aby uchronić się przed tężcem w wieku dorosłym, należy powtarzać podawanie dawek szczepionki przynajmniej w odstępach dziesięciu lat.
