Niewydolność jajników
Niewydolność jajników to schorzenie, które może mieć charakter pierwotny lub wtórny. Choroba ta oznacza, że jajniki nie pracują prawidłowo, więc ich funkcja hormonalna i rozrodcza jest zaburzona. Niewydolność jajników może być przyczyną niepłodności. W zależności od przyczyn niewydolności, odpowiednio dobrane leczenie może przywrócić funkcję jajników. Za niewydolność jajników odpowiadać mogą takie schorzenia, jak zespół przedwczesnego wygasania czynności jajników, dysgenezja gonad, czy zespół Sheehana.
1. Pierwotna niewydolność jajników
Pierwotnej niewydolności jajników towarzyszy niskie stężenie estrogenów we krwi oraz wysokie stężenie gonadotropin przysadkowych, a przede wszystkim hormonu folikulotropowego (FSH). Przyczyną tego stanu może być zespół przedwczesnego wygasania czynności jajników lub dysgenezja gonad. Dysgenezja gonad to schorzenie charakteryzujące się zaburzeniem determinacji i różnicowania płci. Oznacza to, że w dysgenetycznej gonadzie nie są produkowane gamety typowe dla jąder lub jajników. Taki narząd zbudowany jest przede wszystkim z włóknistej tkanki łącznej.
Dysgenezja gonad może występować w kilku postaciach, między innymi w postaci wrodzonej, pierwotnej niedoczynności jajników. Jej przyczyną są zaburzenia chromosomów płciowych. Tego typu schorzeniem jest czysta dysgenezja gonad z kariotypem 46,XO. Osoba z tą postacią dysgenezji gonad ma prawidłową sylwetkę i żeńskie narządy płciowe, pod względem intelektualnym rozwija się prawidłowo, ale pod względem płciowym jej rozwój jest opóźniony lub wcale nie następuje. Dysgenezja dotyczy obu gonad. Czystej dysgenezji gonad z kariotypem 46,XO towarzyszy obniżone stężenie estrogenów, podwyższone stężenie gonadotropin, a niekiedy również wyższy poziom androgenów. Leczenie tego schorzenia wymaga podawania hormonów jajnika.
Inną postacią dysgenezji gonad jest zespół Swyera, czyli czysta dysgenezja gonad z kariotypem 46, XY. Choroba ta charakteryzuje się żeńskim fenotypem przy męskim kariotypie (XY). Przekłada się to na obecność żeńskich narządów płciowych, w tym pochwy, macicy i jajowodów. Brak jest natomiast drugorzędowych cech płciowych. Osoba cierpiąca na to schorzenie ma prawidłowy lub wysoki wzrost. Występuje pierwotny brak miesiączki. Leczenie zespołu Swyera to usunięcie gonad i podawanie hormonów jajnika.
2. Wtórna niewydolność jajników
Przyczyną wtórnej niewydolności jajników są choroby układu podwzgórzowo-przysadkowego. Ich konsekwencją jest brak miesiączki o charakterze wtórnym. Schorzenia te charakteryzują się niskim stężeniem gonadotropin i hormonów jajnikowych we krwi. Jeśli mamy do czynienia z hipogonadyzmem hipogonadotropowym (wrodzonym niedoborem gonadoliberyny), u chorej występuje pierwotny brak miesiączki i niepełny rozwój cech pokwitania lub ich całkowity brak.
Przyczyną wtórnej niewydolności jajników może być zespół Kallmanna. Jest to choroba genetyczna charakteryzująca się hipogonadyzmem hipogonadotropowym z towarzyszącym upośledzeniem węchu. Niekiedy jajniki nie funkcjonują prawidłowo z powodu głodzenia się. Taki stan odnotowuje się u kobiet cierpiących na anoreksję. Nie mają one miesiączki, a ich faza przedmiesiączkowa jest skrócona. W tym przypadku leczenie wiąże się z działaniami w kierunku przywrócenia prawidłowej masy ciała. Pomocne jest również podawanie hormonów.
Wtórny brak miesiączki może także wystąpić u kobiet intensywnie uprawiających sport. Intensywna aktywność fizyczna może doprowadzić do wydłużenia fazy pomiesiączkowej i niewydolności ciałka żółtego. Istotna jest tu również znaczna utrata tkanki tłuszczowej. Jeśli tłuszcz ustrojowy stanowi mniej niż 17%, cykliczna czynność układu podwgórzowo-przysadkowego może zaniknąć. Niekorzystnie działa również stres, który może się przyczynić do zmiany częstotliwości wydzielania hormonu luteinizującego (LH).
Kolejna możliwa przyczyna wtórnej niewydolności jajników to zespół Sheehana, czyli poporodowa martwica przysadki. Do tego stanu prowadzi okołoporodowy wstrząs krwotoczny, którego konsekwencją jest niedokrwienie przysadki. Objawy zespołu Sheehana to brak laktacji z powodu obniżonego stężenia prolaktyny we krwi i brak miesiączki po porodzie. Z powodu tego schorzenia pojawia się niedoczynność tarczycy i kory nadnerczy.