Stany zapalne i pozapalne miednicy mniejszej
Stany zapalne narządów miednicy mniejszej dotyczą żeńskich narządów rozrodczych, jajników, jajowodów i wyściółki macicy. Wywoływane są najczęściej zakażeniem bakteryjnym i mogą przebiegać w postaci ostrej i w postaci przewlekłej z okresami remisji i zaostrzeń objawów. Mogą też dawać poważne powikłania z wytworzeniem ropni jajnikowo-jajowodowych, ropni mięśnia macicy, a nawet z zapaleniem jamy otrzewnej włącznie. Czasami powikłania te sprawiają, że dla ratowania zdrowia i życia konieczne jest usunięcie macicy i przydatków. Zdarza się również, zwłaszcza w postaciach przewlekłych zapalenia narządów miednicy mniejszej, że dochodzi do powstania zmian pozapalnych, głównie zrostów w jajowodach czy macicy, które upośledzają drożność tych struktur i utrudniają proces zapłodnienia stając się przyczyną niepłodności.
1. Zapalenie przydatków
Zapalenie przydatków, czyli zapalenie jajnika i jajowodu jest schorzeniem o etiologii bakteryjnej, które sprawia dość znaczne problemy diagnostyczne ze względu na mało specyficzne objawy, np. ból w podbrzuszu, gorączka i przyspieszone tętno. Z tego względu często nie jest właściwie rozpoznawane i przez to nieodpowiednio leczone lub leczone z opóźnieniem, a to z kolei może prowadzić do wystąpienia groźnych powikłań lub przejścia procesu ostrego w postać przewlekłą ze wszystkimi tego konsekwencjami.
Rozpoznanie ułatwia pojawienie się dolegliwości po różnych zabiegach ginekologicznych jak, np. łyżeczkowanie jamy macicy czy zakładanie wkładki wewnątrzmacicznej. Częściej także do zapalenia lub zaostrzenia postaci przewlekłej dochodzi w okresie okołomiesiączkowym, rzadko przed rozpoczęciem współżycia płciowego. Aby uniknąć wspomnianych już groźnych powikłań lub przejścia w postać przewlekłą zapalenia, należy jak najszybciej rozpocząć intensywną antybiotykoterapię o szerokim spektrum przez odpowiednio długi okres czasu.
W przypadkach wątpliwych diagnostycznie lub kiedy wystąpią powikłania w postaci ropnia jajnikowo- jajowodowego, ropnia zatoki Douglasa i zapalenia otrzewnej wykonuje się zabieg operacyjny. Powinien on być jak najbardziej oszczędzający zwłaszcza u kobiet w wieku prokreacyjnym i decyzję o usunięciu przydatków należy podejmować tylko w razie absolutnej konieczności. Natomiast nawet jeśli zastosowane leczenie jest odpowiednie i rozpoczęte we właściwym czasie, to istnieje ryzyko przejścia ostrego zapalenia w przewlekłe.
Przewlekły proces zapalny sprzyja powstawaniu zrostów okołojajnikowych, jajowodowych, wodniaków jajowodów oraz patologii strzępków jajowodów. Wszystkie te stany mogą być przyczyną powstania niedrożnego jajowodu i przez to utrudniać lub nawet uniemożliwiać proces zapłodnienia.
W prawidłowych warunkach uwolniona komórka jajowa jest wyłapywana przez strzępki jajowodu i przesuwana dalej w jego świetle w stronę jamy macicy, natomiast do zapłodnienia najczęściej dochodzi w bańce jajowodu. Z tego względu jakiekolwiek przeszkody na tej drodze, jak zrosty pozapalne mogą powodować niepłodność. Jest to tak zwany czynnik jajowodowy niepłodności. W diagnostyce tego czynnika znaczenie ma histerosalpingografia i laparoskopia, które pozwalają na ocenę drożności jajowodów.
W trakcie laparoskopii można także podjąć próbę usunięcia ewentualnych zrostów i przywrócenia drożności jajowodów. Często przynosi to pozytywny efekt. Natomiast w razie niepowodzenia szansą stają się techniki wspomaganego rozrodu.
2. Zapalenie błony śluzowej macicy
Zapalenie błony śluzowej macicy ma etiologię bakteryjną i najczęściej jest związane z wykonywanymi drogą przezpochwową zabiegami łyżeczkowania macicy, założenia wkładki wewnątrzmacicznej, histeroskopii czy histerosalpingografii. Objawy są podobne jak w przypadku zapalenia przydatków, czyli gorączka, bolesność podbrzusza, a także krwawienie z macicy.
Podobnie jak w zapaleniu przydatków ważne jest odpowiednio wczesne wdrożenie intensywnej antybiotykoterapii o szerokim spektrum. W przeciwnym wypadku mogą wystąpić powikłania w postaci ropni przydatków, ropnia zatoki Douglasa oraz licznych mikroropni w mięśniu macicy, co może skończyć się koniecznością wycięcia macicy. Ponadto niewłaściwie lub późno leczony proces zapalny doprowadzić może do wytworzenia się zrostów w jamie macicy, które utrudniają lub uniemożliwiają zagnieżdżenie się zarodka, stając się przyczyną niepłodności. Stan taki określa się jako czynnik maciczny niepłodności.
Ze względu na tak poważne w skutkach konsekwencje stanów zapalnych miednicy mniejszej leczenie musi być odpowiednio wcześnie podjęte oraz powinno trwać odpowiednio długi okres czasu, aby nie dopuścić do wystąpienia powikłań, które utrudnią lub uniemożliwią poczęcie dziecka.