Zespół Sanfilippo – objawy, przyczyny i leczenie

Zespół Sanfilippo to rzadkie schorzenie genetyczne należące do grupy mukopolisacharydoz. W jego przebiegu dochodzi do uszkodzenia tkanek i narządów. Choroba ma charakter postępujący, prowadzi do wyniszczenia organizmu. Jakie są jej objawy i przyczyny? Czy możliwe jest leczenie?

1. Co to jest zespół Sanfilippo?

Zespół Sanfilippo (ang. Sanfilippo syndrome) to rzadka choroba genetyczna zaliczana do grupy lizosomalnych chorób spichrzeniowych. Nazwa nawiązuje do doktora Sylvestra Sanfilippo, który opisał ją po raz pierwszy w 1963 roku. Schorzenie jest także znane jako mukopolisacharydoza III (MPS III) i choroba Sanfilippo.

Przyczyną choroby Sanfilippo jest mutacja genetyczna i brak enzymu odpowiadającego za rozkład zużytych mukopolisacharydów, które są wykorzystywane do budowy kości, skóry, ścięgien, chrząstek i innych tkanek oraz odkładanie się siarczanu heparyny. To powoduje postępującą degradację komórek i nieodwracalne uszkodzenie tkanek oraz narządów, a co za tym idzie, także wyniszczenie organizmu.

Choroba jest dziedziczona w sposób recesywny. Oznacza to, że by pojawiły się jej objawy, dziecko musi otrzymać kopię wadliwych genów od obojga rodziców. Obecnie szacuje się, że zapada na nią jedna osoba na 66 tysięcy urodzeń.

2. Podtypy zespołu Sanfilippo

Zobacz film: "Ciekawe gry i zabawy dla całej rodziny"

Wyróżnia się cztery podtypy zespołu Sanfilippo (A, B, C i D), za które odpowiadają mutacje w różnych genach. Oznacza to, że każdy z podtypów jest wywołany przez inną mutację i w konsekwencji powoduje zablokowanie innego enzymu. To:

• MPS III A (mukopolisacharydoza typu III A) – brakujący enzym heparano-N-sulfataza. To typ najczęściej występujący,
• MPS III B (mukopolisacharydoza typu III B) – brakujący enzym alfa-N-acetyloglukozaminidaza,
• MPS III C (mukopolisacharydoza typu III C) – brakujący enzym alfa-glukozaminidyno-acetylotransferaza acetylo-koenzymu A,
• MPS III D (mukopolisacharydoza typu III D) – brakujący enzym N-acetyloglukozamino-6-sulfataza.

3. Objawy choroby Sanfilippo

U niemowląt i małych dzieci obarczonych zespołem Sanfilippo nie obserwuje się zbyt wielu objawów chorobowych. Te pojawiają się stopniowo, z czasem, wraz z postępującym uszkodzeniem komórek. Dopiero u po 2. roku życia obserwuje się:

• regres w rozwoju psychoruchowym (opóźnienie rozwoju psychoruchowego, następujące zazwyczaj między 2. a 6. rokiem życia),
• zmiany zachowania, problemy emocjonalne, nadpobudliwość z cechami autyzmu.

Z wiekiem spowalnia rozwój umysłowy. To dlatego dzieci zaczynają mieć problem z mową, pamięcią i koncentracją. Pojawiają się problemy ze sprawnością ruchową. Dziecko często traci równowagę, stoi niepewnie, ma problem z chodzeniem. Ostatecznie traci zdolność chodzenia.

Rozwój choroby przebiega u każdego chorego w różnym tempie, niemniej można wyróżnić jej trzy etapy. Pierwszy zazwyczaj przypada na okres przedszkolny, kiedy dziecko staje się bardzo absorbujące. Drugi etap cechuje nadmierna aktywność i ruchliwość oraz problemy w komunikacji. W trzecim etapie pojawiają się trudności w przemieszczaniu się.

Osoby chorujący na mukopolisacharydozę typu III często zapadają na różne infekcje, dokuczają im biegunki. Dochodzi do pojawienia się obturacyjnego bezdechu podczas snu (OBPS) i retinopatii barwnikowej. Obserwuje się charakterystyczny dla choroby wygląd twarzy (krótka szyja, bardzo szeroki nos, grubiejące wargi).

4. Rozpoznanie i leczenie zespołu Sanfilippo

Aby rozpoznać zespół Sanfilippo, wykonuje się badania moczu (wynik wskazuje na zwiększone wydalanie siarczanu heparyny z moczem). Rozpoznanie potwierdzają badania genetyczne w celu wykrycia zespołu Sanfilippo i identyfikacji mutacji.

Wskazane są także badania obrazowe narządów, takie jak ultrasonografia lub tomografia, elektroencefalografia (zapis czynności elektrycznej mózgu EEG), badanie audiologiczne, echokardiografia czy polisomnografia.

Obecnie nie istnieją metody leczenia przyczynowego. Próbowano przeszczepu szpiku kostnego, ale ze względu na brak zadowalających rezultatów nie jest to rekomendowana forma leczenia. Trwają też badania nad zastosowaniem genisteiny, terapii genowej oraz komórkowej polegających na „wymianie” uszkodzonych genów lub komórek).

Terapia choroby Sanfilippo ma charakter objawowy. Stosuje się leki przeciwpadaczkowe, leki uspokajające i łagodzące biegunki. Duże znaczenie ma odpowiednia dieta oraz gimnastyka czynna, oraz bierna, której celem jest opóźnienie sztywności stawów. Dziecko chorujące na MPS III nie dożywa pełnoletności.