Czynnik szyjkowy
Pod pojęciem czynnika szyjkowego rozumiemy te przyczyny niepłodności, które są spowodowane nieprawidłowościami w obrębie szyjki macicy. Zaliczamy tutaj nieprawidłową konsystencję i jakość śluzu szyjkowego oraz nieprawidłową budowę anatomiczną szyjki, które to sprawiają, że jej środowisko staje się niekorzystne dla żywotności, ruchliwości i penetracji plemników, a przez to utrudniony jest proces zapłodnienia. Szacuje się, że czynnik szyjkowy jest przyczyną niepłodności około 20-30 tysięcy par, a więc jest stosunkowo częsty. W rozpoznawaniu czynnika szyjkowego, jako przyczyny niepłodności wykorzystuje się tak zwany test po stosunku, inaczej test Simsa-Huhnera. Leczenie farmakologiczne zwykle nie przynosi pożądanych efektów i bardzo często jedyną metodą na posiadanie potomstwa stają się w tym wypadku techniki wspomaganego rozrodu, głównie inseminacja domaciczna.
1. Nieprawidłowości w czynniku szyjkowym niepłodności
Najczęściej czynnik szyjkowy niepłodności jest spowodowany niewłaściwą jakością śluzu szyjkowego. W prawidłowych warunkach właściwości śluzu szyjki macicy zmieniają się w zależności od fazy cyklu miesięcznego. Wzrost stężenia estrogenów w pierwszej fazie cyklu (folikularnej) aż do owulacji włącznie powoduje, że ilość śluzu wzrasta i staje się on wodnisty, przezroczysty i bardzo ciągliwy, tworząc korzystne środowisko dla żywotności, ruchliwości i przenikania plemników. Z kolei w drugiej fazie (lutealnej) wzrasta stężenie progesteronu sprawiając, że śluz staje się gęsty, lepki, niekorzystny i nieprzepuszczalny dla plemników. Zdarza się jednak, że te naturalne zmiany jakości śluzu ulegają zaburzeniu i przez cały cykl menstruacyjny ma on właściwości niekorzystne dla plemników, utrudniając tym samym lub nawet uniemożliwiając zapłodnienie.
Zdarza się również, że czynnik szyjkowy wynika z nieprawidłowości anatomicznych szyjki macicy. Dochodzi do tego bardzo często po zabiegach elektrokonizacji z powodu nadżerki. Powstałe zmiany anatomiczne utrudniają penetrację plemników przez kanał szyjki do jamy macicy. Ze względu na to u kobiet pragnących mieć potomstwo zabiegi elektrokonizacji powinny być wykonywane tylko wtedy, gdy jest to bezwzględnie konieczne.
2. Rozpoznawanie szyjkowego czynnika niepłodności
Najpowszechniej stosowaną metodą służącą rozpoznaniu, że w danym przypadku przyczyną niepłodności jest czynnik szyjkowy jest tak zwany test po stosunku, czyli test Simsa-Huhnera. Polega on na ocenie śluzu szyjkowego w określonym czasie po odbyciu stosunku płciowego. Ocena ta obejmuje badanie ilości, przejrzystości i ciągliwości śluzu, a także ocenę stopnia otwarcia kanału szyjki (tzw. objaw źrenicy) oraz badanie obecności plemników w śluzie, ich liczby w polu widzenia, ruchu i jego charakteru. Wszystkie te parametry ocenia się w skali punktowej i na podstawie tego potwierdza się lub wyklucza, że przyczyną
niepłodności jest czynnik szyjkowy. Na nieprawidłowy wynik testu mogą mieć wpływ stany zapalne pochwy, niedomoga estrogenowa lub obecność przeciwciał aglutynujących plemniki.
3. Leczenie czynnika szyjkowego niepłodności
Na ogół podejmuje się próby leczenia farmakologicznego. Stosuje się w tym celu leki przeciwzapalne, estrogeny w celu poprawy jakości śluzu, a czasem także glikokortykosteroidy, aby zmniejszyć ilość wytwarzanych przeciwciał przeciwplemnikowych. Zwykle jednak metody te nie są skuteczne, a wtedy jedyną szansą na posiadanie potomstwa stają się techniki wspomaganego rozrodu, głównie inseminacja domaciczna. Warunkiem skuteczności tej metody są prawidłowe parametry nasienia oraz prawidłowy stan anatomiczny macicy i jajowodów.