Kamica nerkowa: objawy, leczenie i profilaktyka

Kamica nerkowa (kamica moczowa, łac. nephrolithiasis, urolithiasis, ang. renal stone disease) to jedna z częściej występujących chorób na świecie. W jej przebiegu w drogach odprowadzających mocz, zarówno w nerkach, jak i poza tym narządem, powstają złogi (kamienie). Sprawdzamy, czy dieta ma wpływ na ryzyko wystąpienia kamicy nerkowej i jak można zapobiegać kamicy nerkowej.

1. Co to jest kamica nerkowa?

Kamica w nerkach to choroba, w przebiegu której w świetle dróg moczowych ze składników występujących w moczu powstają złogi. Rozpoznawana jest często – w krajach uprzemysłowionych choruje ok. 5-10 proc. populacji. Szczyt zachorowań występuje między 20. a 50. rokiem życia.

Kamica nerkowa u dzieci występuje rzadko, jednak w ostatnich latach częstość jej występowania u najmłodszych zwiększyła się pięciokrotnie. Analogicznie jak u dorosłych, chłopcy chorują częściej niż dziewczęta

1.1. Czy kamica nerkowa jest dziedziczna?

Szacuje się, że co czwarty chory ma w rodzinie osobę, u której rozpoznano kamienie w nerkach. Inne czynniki ryzyka to:

Zobacz film: "Pomysły na wspólne, rodzinne spędzanie czasu"

• płeć męska,
• czynniki anatomiczne powodujące zastój w układzie moczowym,
• dieta bogatobiałkowa (powoduje zakwaszenie moczu i obniżenie stężenia cytrynianów w moczu),
• picie wody wysokozmineralizowanej,
• spożywanie <1200 ml płynów dziennie,
• ciepły klimat (dłuższy pobyt klimacie tropikalnym albo praca w suchym i gorącym środowisku).

2. Jakie są przyczyny kamicy nerkowej?

By powstały kamienie nerkowe mocz musi być przesycony danym składnikiem, np. szczawianem wapnia lub fosforanem wapnia. Złogi mogą też powstać z moczanów, struwitu i cystyny. Ich obecność w moczu może wynikać m.in. z nieprawidłowo zbilansowanej diety.

2.1. Jakie są różne typy kamicy nerkowej?

Biorąc pod uwagę przyczyny kamicy nerkowej, wyróżnia się:

• kamicę szczawianowo-wapniową: najczęściej występująca forma kamicy nerkowej, jej powstaniu sprzyja nadczynność przytarczyc, nadmierne wydalanie z organizmu wapnia, cytrynianów i szczawianów,
• kamicę fosforanowo-wapniową: na jej pojawienie się szczególnie narażone są kobiety w ciąży,
• kamicę moczanową: rozwija się w efekcie zakwaszenia moczu oraz nadmiernej produkcji kwasu moczowego,
• kamicę fosforanową (struwitową): częściej dotyczy kobiet, co wynika z faktu, że w tym przypadku złogi są konsekwencją częstych zakażeń układu moczowego spowodowanych bakteriami,
• kamicę cystynową: jest to choroba wrodzona (może się ujawnić u wieku niemowlęcym, jednak zwykle występuje po 20. roku życia).

## Jakie są objawy kamicy nerkowej?

U części pacjentów objawy są niecharakterystyczne albo nie ma ich wcale, a złogi wykrywane są w trakcie badania USG jamy brzucha (rutynowego lub zleconego z powodu innych problemów).

Jeśli jednak objawy kamicy nerkowej się pojawiają, najczęściej są to:

• kolka nerkowa,
• ból okolicy lędźwiowej lub jamy brzusznej (nawracający, nietypowy).

Do kamicy nerkowej wtórna jest kamica moczowodowa, w przebiegu której złogi przedostają się z nerek do moczowodu. Pojawia się wówczas bardzo silny ból promieniujący do okolicy dołu biodrowego i podbrzusza. Towarzyszyć mu mogą parcia naglące, częstomocz, pieczenie przy oddawaniu moczu ze współistniejącym krwiomoczem, nudności, wymioty, wzdęcia, niechęć do spożywania płynów i pokarmów (większość chorych jest silnie odwodniona).

W skrajnych przypadkach dochodzi do bezmoczu.

3. Jak diagnozuje się kamicę nerkową?

Diagnostyka kamicy nerkowej opiera się na zebraniu dokładnego wywiadu oraz badaniach laboratoryjnych (morfologia, badanie biochemiczne: mocznik, kreatynina, elektrolity). Istotne jest też badanie ogólne i posiew moczu oraz oznaczenie stężenia soli wapnia (szczawiany i fosforany wapnia), fosforanów i kwasu moczowego w moczu z dobowej zbiórki.

Zarówno kamica nerkowa u kobiet, jak i kamica nerkowa u mężczyzn wymaga badań obrazowych, które mogą pomóc ocenić wielkość i położenie złogu, a także jego budowę i stopień zastoju moczu w układzie moczowym. Uzyskane wyniki mają duży wpływ na leczenie kamicy nerkowej.

Lekarz może zatem zlecić:

• przeglądowe zdjęcie RTG jamy brzusznej (umożliwia dokładną ocenę wielkości oraz lokalizacji złogów uwapnionych oraz cystynowych (tzw. cieniujących)),
• badanie USG układu moczowego (jedno z najczęściej wykonywanych badań w diagnostyce kolki nerkowej),
• urografię (IVP – intravenous pyelography) – badanie pozwalające na ocenę dróg moczowych, stopień upośledzenia odpływu moczu, lokalizacji złogów i sprawności wydzielniczej nerek,
• scyntygrafię dynamiczną nerek,
• tomografię komputerową.

4. Jakie są metody leczenia kamicy nerkowej?

W przypadku kolki nerkowej konieczne jest podanie leków przeciwbólowych (np. paracetamolu lub niesteroidowych leków przeciwzapalnych) i rozkurczowych. Ważne jest też odpowiednie nawodnienie (doustne, w szpitalu dożylne), które pomoże wydalić złogi.

Dodatkowe leczenie farmakologiczne jest zalecane głównie w przypadku złogów zbudowanych z kwasu moczowego oraz niektórych kamieni cystynowych.

5. Czy kamica nerkowa zawsze wymaga interwencji medycznej?

W wielu przypadkach pomoc jest doraźna i nie potrzebna jest hospitalizacja. Szczególną czujność trzeba jednak zachować, gdy rozpoznana jest kamica nerkowa w ciąży.

Sygnałem alarmowym są też sytuacje, gdy chorobie towarzyszą:

• gorączka i dreszcze (mogą być objawem urosepsy),
• skąpomocz lub bezmocz,
• uporczywe wymioty,
• odwodnienie organizmu.

Operacja kamicy nerkowej ma miejsce wówczas, gdy choroba nie poddaje się leczeniu zachowawczemu. Dzieje się tak najczęściej w sytuacji, w której średnica złogu przekracza 7 mm. Lekarz może wówczas zdecydować o wykonaniu litotrypsji falami uderzeniowymi generowanymi pozaustrojowo (ESWL – extracorporeal shock wave lithotripsy), ureterorenoskopii (URS) lub przezskórnej nefrolitotrypsji (PCNL – percutaneous nephrolithotripsy).

6. Jakie są powikłania związane z kamieniem nerkowym?

Kamica nerkowa to choroba, której nie wolno bagatelizować. Atak kolki nerkowej wiąże się z dużym bólem (porównywanym nierzadko do bólu porodowego). Może też doprowadzić do komplikacji zdrowotnych, zwłaszcza u osób z jedną nerką.

Choroba ma tendencję do nawrotów, dlatego też zapobieganie kamicy nerkowej jest szczególnie ważne. Zaleca się picie dużej ilości płynów (min. 2500 ml dziennie), ograniczenie spożycia soli kuchennej, a także prowadzenie aktywnego stylu życia.

Duże znaczenie ma dieta przy kamicy nerkowej. Obejmuje ona m.in. zmniejszenie spożycia białka zwierzęcego. Zaleca się częste sięganie po warzywa oraz pełnoziarniste produkty bogate w błonnik pokarmowy.

Bardziej szczegółowe wytyczne w zakresie diety uzależnione są od składu chemicznego złogów.