Cytologia w ciąży

Cytologia w ciąży jest bardzo ważnym badaniem i powinna być wykonywana dwa razy: w I i III trymestrze (tzn. w okresie 1.-3. i 7.-9. miesiąca trwania ciąży). Cytologia jest prostym, bezpiecznym i bezbolesnym badaniem przesiewowym, które pozwala na wykrycie raka szyjki macicy. Rak ten należy do najczęściej stwierdzanych nowotworów u kobiet ciężarnych. Rak szyjki macicy w pierwszych stadiach swojego rozwoju jest całkowicie wyleczalny, czego, niestety, nie można powiedzieć o jego bardziej zaawansowanych formach. Dlatego badanie cytologiczne, które pozwala wykryć nawet przedinwazyjne, niewidoczne nawet dla wprawnego oka lekarza, stadia raka, jest tak bardzo ważne. Co istotne, przyszłe mamy nie powinny się w żadnym wypadku obawiać, że badanie cytologiczne zaszkodzi ich maluchowi, gdyż jest ono całkowicie bezpieczne, również w ciąży.

1. Na czym polega badanie cytologiczne?

Badanie cytologiczne polega na pobraniu komórek nabłonka pokrywającego część pochwową szyjki macicy (czyli tę część szyjki, którą widać w badaniu ginekologicznym od strony pochwy) oraz z kanału szyjki macicy. W normalnych warunkach, część pochwowa szyjki macicy, podobnie zresztą jak pochwa, pokryta jest nabłonkiem wielowarstwowym płaskim. Kanał szyjki macicy zaś pokryty jest nabłonkiem jednowarstwowym walcowatym, inaczej gruczołowym. Miejsce, w którym nabłonek wielowarstwowy płaski przechodzi w nabłonek jednowarstwowy walcowaty nazywa się strefą przejściową. Z tego właśnie miejsca, które może znajdować się w kanale, jak i na części pochwowej szyjki macicy, bierze swój początek najwięcej nowotworów.

Pobranie materiału na badanie cytologiczne powinno nastąpić przed wykonaniem badania ginekologicznego oraz innych manipulacji w obrębie pochwy, np. badania USG z użyciem sondy dopochwowej. Cytologii nie należy pobierać także podczas trwania miesiączki. Pacjentka powinna powstrzymać się od współżycia na ok. 2-3 dni przed wykonaniem badania, nie powinna również stosować do pochwy żadnych leków (globulek, tabletek itd.). Ciąża w żadnym wypadku nie stanowi przeciwwskazania do wykonania badania, a samo badanie nie jest niebezpieczne dla dziecka.

Zobacz film: "Co może wykryć cytologia?"

Po położeniu się pacjentki na fotelu ginekologicznym, lekarz zakłada do pochwy wziernik, by uwidocznić część pochwową szyjki macicy. Jeżeli jest to konieczne, osusza szyjkę macicy z nadmiaru śluzu czy treści pochwowej. Następnie przystępuje do pobrania materiału z części pochwowej, strefy przejściowej i kanału szyjki macicy (na głębokości ok. 1 cm). Ważne, by materiał do badania pobierać za pomocą narzędzia, które pozwoli na zdrapanie komórek i właściwe pobranie ich z wnętrza kanału szyjki macicy. Dlatego cytologię należy pobierać za pomocą specjalnych szczoteczek czy szpatułek. Nie powinno się używać do tego celu pałeczek z nawiniętymi wacikami, gdyż uzyskuje się w ten sposób materiał ze zbyt małą ilością komórek, co może fałszować wyniki badania. Po pobraniu materiału lekarz rozprowadza go równomiernie na szkiełku, a następnie utrwala i przesyła do pracowni cytologicznej, gdzie jest on barwiony i poddawany ocenie.

2. Jak należy interpretować wyniki badania cytologicznego i czemu służy badanie cytologiczne w ciąży?

Istnieje kilka skal służących ocenie materiału cytologicznego. W Polsce najpopularniejsze z nich to skala Papanicolau oraz klasyfikacja Bethesda.

Skala Papanicolau klasyfikuje wymazy z szyjki macicy wg V stopni:

• stopień I oznacza rozmaz składający się z prawidłowych komórek;
• stopień II oznacza, że w rozmazie obok komórek grupy I znajdują się komórki zwyrodniałe, śluz, bakterie, leukocyty itd., nie budzą one jednak podejrzeń o nowotworowy charakter i często są wynikiem toczącego się w obrębie pochwy procesu zapalnego;
• stopień III wskazuje, że w rozmazie, obok komórek prawidłowych, znajdują się, tzw. komórki dysplastyczne, czyli wykazujące nieprawidłowe, budzące niepokój onkologiczny cechy, przy czym w stopniu IIIa nie ma pewności, czy w rozmazie rzeczywiście znajdują się komórki dysplastyczne, czy obserwowane zmiany nie są wywołane po prostu stanem zapalnym, zaś w stopniu IIIb bez wątpienia występują typowe komórki dysplastyczne;
• stopień IV oznacza, że w rozmazie obok komórek o cechach dysplazji, widoczne są również komórki nowotworowe;
• stopień V wskazuje na obecność licznych komórek nowotworowych w rozmazie.

Skala Papanicolau jest podziałem dość starym i w świecie już się jej nie stosuje. Zamiast niej zaleca się używanie do klasyfikacji rozmazów cytologicznych skali Bethesda (TBS), która ma charakter opisowy. Wyróżnia się w niej kilka stopni cytologicznych, gdzie:

• A I oznacza, że rozmaz jest odpowiedni do oceny;
• A II oznacza, że rozmaz nie jest odpowiedni (np. jest ubogokomórkowy, podsuszony itd.), ale nadaje się jeszcze do oceny;
• A III oznacza, że rozmaz z różnych powodów nie nadaje się do oceny (np. jest zbyt grubo położony, przez co komórki nakładają się na siebie itd.);
• B I oznacza, że rozmaz mieści się w granicach normy;
• B II oznacza, że obraz cytologiczny jest nieprawidłowy;
• C I oznacza, że obraz cytologiczny wskazuje na zakażenie (bakteryjne, grzybicze, wirusowe itd.);
• C II oznacza, że komórki rozmazu wykazują zmiany związane na przykład z zapaleniem, obecnością ciała obcego, z leczeniem hormonalnym itd.;
• C III oznacza, że w rozmazie znajdują się nieprawidłowe komórki nabłonkowe, związane na przykład z zakażeniem wirusem HPV (który często odpowiada za rozwój raka szyjki macicy), z obecnością komórek dysplastycznych, czyli wykazujących nieprawidłowe, niepokojące cechy, czy z obecnością komórek nowotworowych);
• C IV oznacza występowanie innego nowotworu niż rak.

W zależności od wyniku badania cytologicznego, lekarz zleca odpowiednie postępowanie, np. wykonanie badania kolposkopowego czy pobranie wycinka do badania histologicznego. Należy pamiętać, że w przypadku raka szyjki macicy, im wcześniejsze rozpoznanie, tym większa szansa na wyleczenie. Dlatego zawsze trzeba pamiętać o badaniu cytologicznym. Również w okresie ciąży nie należy o nim zapominać ani obawiać się jego wykonania. Cytologia w ciąży jest bowiem badaniem bezbolesnym i bezpiecznym dla mamy i dla malucha, a zważywszy na fakt częstego wykrywania raka szyjki macicy u kobiet ciężarnych, jej wykonanie sprawia, że przyszłe mamy mają o jedno zmartwienie, które może spędzać sen z powiek, mniej.