Dyskalkulia – objawy, przyczyny, rozpoznanie i terapia
Dyskalkulia, obok dysleksji, dysgrafii i dysortografii, jest zaliczana do grupy specyficznych trudności w uczeniu się. Jej istotą są problemy z przyswojeniem matematyki. Jakie są jej przyczyny i objawy? Które strategie edukacyjne są skuteczne? Na czym polega pomoc dla dzieci z dyskalkulią?
1. Czym jest dyskalkulia?
Dyskalkulia jest zaburzeniem, którego istotą jest trudność w zrozumieniu i wykonywaniu różnych pojęć i działań matematycznych. Osoby, które się z nią zmagają, mogą mieć problemy z liczeniem i liczbami, rozpoznawaniem wzorców liczbowych, rozumieniem relacji matematycznych, operacji arytmetycznych i rozwiązywaniem problemów matematycznych, także pamięcią matematyczną.
Dyskalkulia została uwzględniona w Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 w pozycji F81.2 jako specyficzne zaburzenia umiejętności arytmetycznych. Termin dyskalkulia pochodzi z języka łacińskiego i w dosłownym tłumaczeniu oznacza ”trudności w liczeniu” (calkulare – liczyć, dys – trudność).
Jakie są przyczyny występowania dyskalkulii u dzieci?
Według specjalistów jest to wrodzone rozwojowe zaburzenie zdolności matematycznych o podłożu środowiskowym, genetycznym lub wrodzonym. Odpowiadać za nie mogą nieprawidłowości dotyczące funkcjonowania części mózgu odpowiedzialnej za dojrzewanie umiejętności matematycznych wraz z wiekiem.
2. Objawy dyskalkulii
Objawy dyskalkulii u dzieci i dorosłych są różne. W dużej mierze zależą od wieku i stopnia patologii, ale i cech indywidualnych osoby. Typowe dla zaburzenia są trudności w:
- nauce kolejności liczb,
- rozpoznawaniu symboli matematycznych,
- wykonywaniu podstawowych działań arytmetycznych,
- orientacji w schemacie relacji przestrzennych (nad, pod, obok, lewa, prawa), nazywaniem kierunku,
- zapamiętywaniu faktów matematycznych (np. tabliczka mnożenia),
- zapamiętywaniu sekwencji działań (np. działania matematyczne),
- rozumieniu abstrakcyjnych pojęć matematycznych (np. równań, proporcji, relacji przestrzennych),
- rozumieniu i rozwiązywaniu problemów matematycznych.
Dyskalkulia to zaburzenie, które ma negatywny wpływ tak na codzienne funkcjonowanie, jak i naukę oraz pracę zawodową.
3. Rodzaje dyskalkulii
W obrębie dyskalkulii wyodrębniono kilka typów zaburzenia, takich jak:
- Dyskalkulia werbalna (słowna). To zaburzenia zdolności nazywania pojęć i relacji matematycznych, problemy z nazywaniem cyfr i numerów, trudności z określaniem liczby obiektów.
- Dyskalkulia leksykalna (związana z czytaniem). To zaburzenie odczytywania cyfr, liczb i znaków operacyjnych oraz symboli matematycznych (takich jak choćby plus, minus, potęga), trudności w kojarzeniu symboli operacyjnych z ich nazwami.
- Dyskalkulia graficzna. To trudności z zapisywaniem liczb i symboli operacyjnych, liczb przy liczeniu pisemnym.
- Dyskalkulia operacyjna. To problemy w zakresie wykonywania działań matematycznych.
- Dyskalkulia wykonawcza. Problemem jest na przykład porównywanie ilości i wielkości, trudności z uszeregowaniem obiektów w kolejności rosnącej lub malejącej.
- Dyskalkulia pojęciowo-poznawcza. To zaburzenie rozumienia relacji niezbędnych do dokonywania obliczeń pamięciowych, idei matematycznych i zależności liczbowych.
4. Diagnoza dyskalkulii u dzieci
Diagnozę dyskalkulii przeprowadza się w poradniach psychologiczno-pedagogicznych, której pracownicy wykorzystują różne metody (np. dyskalkulia test, kwestionariusze).
Sam proces diagnozy jest kilkuetapowy. Wymagana jest ocena specjalistów, takich jak psycholog, pedagog, terapeuta zajęciowy, często również neurolog, ale i okulista czy laryngolog. Ostateczna diagnoza wymaga bowiem wykluczenia innych zaburzeń, takich jak zaburzenia neurologiczne, psychiczne czy wady wzroku i/lub słuchu.
Wczesna diagnoza jest ważna, ponieważ pozwala na wdrożenie ćwiczeń, co ułatwia dziecku funkcjonowanie tak w domu, jak i szkole (pozwala na przykład na dostosowanie nauczania do jego umiejętności).
5. Terapia i wsparcie dla dzieci z dyskalkulią
Jakie są najlepsze strategie nauki i wsparcia dla dzieci z dyskalkulią? To zarówno indywidualne lekcje matematyki, inne zajęcia i narzędzia wspomagające naukę matematyki, ale i terapia zajęciowa.
Dziecko z diagnozą dyskalkulii powinno uczęszczać na zajęcia korekcyjno-kompensacyjne w szkole lub poradni psychologiczno-pedagogicznej oraz podejmować pracę samokształceniową w domu. Najważniejsze, by działania były dobierane pod kątem indywidualnych potrzeb dziecka. To dlatego tak ważna jest edukacja na temat dyskalkulii dla nauczycieli i rodziców.
Terapia dyskalkulii polega na wypracowaniu sposobów radzenia sobie z zaburzeniem w życiu codziennym. Jak rodzice mogą wspierać dziecko z dyskalkulią w domu? Kluczowe jest wykonywanie ćwiczeń.
Pomóc mogą labirynty, rebusy, wykreślanki, wyszukiwanie ukrytych symboli oraz liczb na rysunkach, ale i porządkowanie liczb według ustalonej reguły, jednoczesne pisanie prawą i lewą ręką, odwzorowywanie figur geometrycznych. Dobrą praktyką jest także liczenie określonych obiektów podczas spaceru czy robienie zakupów zgodnie z listą.
