Łożysko. Czym jest, jakie funkcje pełni, jak o nie zadbać?

Łożysko to wyjątkowy narząd. Jest organem wspólnym dla matki i dziecka, wytwarzanym przez ciało kobiety w czasie ciąży. Odgrywa kluczową rolę w ciąży, w czasie rozwoju płodu oraz w zdrowiu dziecka przez całe życie. Dla malucha jest tym, czym po porodzie będą dla niego nerki, płuca czy wątroba. Stan łożyska jest regularnie kontrolowany przez całą ciążę, podczas badań USG. Czym jest łożysko? Jakie funkcje pełni? Co wpływa na zdrowie łożyska?

1. Czym jest łożysko?

Łożysko to przejściowy narząd płodowy, który występuje tylko u ssaków łożyskowych. Znajduje się w górnej części jamy macicy, waży około 400 - 500 mg, a jego średnica wynosi 20 cm. Możemy wyróżnić łożysko na tylnej ścianie oraz łożysko na przedniej ścianie macicy. Narząd ten zaczyna się tworzyć, gdy zarodek zagnieździ się w macicy, w pierwszym miesiącu ciąży.

Jak powstaje? Komórki zewnętrznej ścianki zarodka wnikają w ścianę macicy i przy pomocy specjalnych wypustek łączą się ze znajdującymi się w niej naczyniami krwionośnymi. Z części tych komórek powstaje łożysko, a z reszty odchodząca od łożyska pępowina oraz błony płodowe.

Na początku drugiego trymestru ciąży łożysko jest już w pełni ukształtowane. Składa się z dwóch części: matczynej i płodowej. Na część płodową składają się błony płodowe: kosmówka i omocznia (mamy wtedy do czynienia z łożyskiem kosmówkowo - omoczniowym) lub kosmówka i pęcherzyk żółtkowy (wtedy łożysko nazywamy kosmówkowo - żółtkowym).

Zobacz film: "Czego unikać w ciąży?"

Matczyną część tworzą błony śluzowe macicy.

2. Funkcje łożyska

Przez łożysko płynie krew matki i dziecka, jednak nie mieszają się one ze sobą, ponieważ oddziela je błona kosmka. Krew maluch dopływa do łożyska dwiema pępowinowymi tętnicami, w łożysku jest zaopatrywana w tlen oraz w substancje odżywcze i następnie wraca do płodu żyłą pępowinową. Drogą powrotną płyną zbędne produkty przemiany materii i dwutlenek węgla, które trafiają do matki i są wydalane przez jej płuca i nerki.

Warto wiedzieć, że przez łożysko przechodzą nie tylko cenne składniki odżywcze, ale także substancje, które mogą być dla dziecka szkodliwe, takie jak: leki, alkohol, toksyny z papierosów czy narkotyków, niektóre wirusy (np. różyczki lub toksoplazmozy). Każda przyszła mama powinna zatem, dbając o siebie i dziecko, unikać szkodliwych substancji i nie zażywać leków bez porozumienia z lekarzem.

W ostatnich latach przeprowadzono badania, z których wynikło, że łożysko pełni jeszcze inne funkcje. Wytwarza m.in. hormony takie jak:

• laktogen łożyskowy (HPL);
• gonadotropinę kosmówkową (hCG);
• oksytocynę;
• relaksynę;
• estrogen;
• progesteron.

Hormony te są niezbędne w czasie ciąży dla matki i dziecka.

Łożysko zapewnia ochronę malucha przed infekcjami i większością bakterii (nie chroni jednak przed wirusami). Na koniec ciąży łożysko przenosi przeciwciała matki na dziecko, dając mu odporność na około 3 miesiące po urodzeniu.

3. Co decyduje o zdrowiu łożyska?

Właściwy rozwój łożyska jest niezwykle istotny dla płodu. Niektóre czynniki mogą wpływać negatywnie na jego funkcjonowanie i strukturę. Są to:

• wiek matki - niektóre problemy łożyska częściej pojawiają się w przypadku późnej ciąży, zwłaszcza u kobiet po 40. roku życia (w największym stopniu gdy jest to pierwsza ciąża);
• przedwczesne pęknięcie błon - podczas ciąży maluch jest chroniony przez wypełnioną płynem błonę, którą nazywamy woreczkiem owodniowym; jeśli woreczek ten przecieka lub pęknie, zachodzi ryzyko powstania problemów związanych z funkcjonowaniem łożyska;
• zaburzenia krzepnięcia krwi - stan ten zwiększa ryzyko problemów z łożyskiem;
• wysokie ciśnienie krwi matki - wysokie ciśnienia może prowadzić do odklejenia się łożyska;
• ciąża mnoga - w przypadku tego rodzaju ciąży może wystąpić łożysko przodujące, a także może dojść do odklejania się łożyska;
• wcześniejsze operacje macicy - jeśli przed ciążą przeprowadzane były operacje w obrębie macicy (np. usunięcie mięśniaków), zachodzi ryzyko wystąpienia dysfunkcji w rozwoju tego organu;
• urazy brzucha - uderzenie, upadek, stłuczenie zwiększa ryzyko przedwczesnego oddzielenia się łożyska od macicy;
• poprzednie problemy z łożyskiem - jeśli w poprzedniej ciąży pojawiały się problemy z łożyskiem, to występuje duże prawdopodobieństwo pojawienia się ich w następnych ciążach;
• nadużywanie toksycznych substancji - problemy z tym narządem mogą występować częściej u ciężarnych palących papierosy, nadużywających alkoholu i zażywających narkotyki (przed i w trakcie ciąży).

4. Najczęstsze problemy z łożyskiem

Wśród najczęściej występujących problemów z łożyskiem możemy wymienić:

• łożysko przodujące;
• przedwczesne odklejenie się łożyska;
• przedwczesne starzenie się łożyska.

4.1. Łożysko przodujące

Występuje u jednej na około 200 ciąż, rzadko przy pierwszym dziecku. Mówimy o nim, gdy nie znajduje się na górnej, lecz w dolnej części jamy macicy i zupełnie lub częściowo przykrywa wewnętrzne ujście kanału szyjki macicy.

Diagnozowane jest podczas badania USG w ciąży, w 30 - 32 tygodniu. Objawia się niebolesnym krwawieniem. W przypadku pojawienia się takiego krwawienia należy natychmiast skontaktować się z lekarzem.

Komplikacje wiążą się z koniecznością pobytu w szpitalu. Ciężarna powinna jak najczęściej odpoczywać, unikać wysiłku, rezygnować ze współżycia i uprawiania jakiegokolwiek sportu. Zwykle rozwiązanie ciąży odbywa się poprzez cesarskie cięcie.

4.2. Przedwczesne odklejenie łożyska

Jest to zupełne lub częściowe oddzielenie się łożyska od ściany macicy, zwykle przed urodzeniem dziecka. Występuje w drugim i trzecim trymestrze. Przyczyną może być nadciśnienie, zatrucie ciążowe i uraz fizyczny lub psychiczny. Objawem jest nagły, silny ból macicy, omdlenia, zawroty głowy, krwawienia z dróg rodnych oraz wahania czynności serca płodu.

Odklejenie łożyska w 30 proc. doprowadza do śmierci płodu oraz poważnych komplikacji u ciężarnej. Stąd też po zaobserwowaniu objawów, należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem.

Jeśli łożysko odkleiło się w stopniu niewielkim, ciężarna do rozwiązania musi leżeć w łóżku. Jeśli uszkodzenie jest większe, należy od razu przeprowadzić cesarskie cięcie.

4.3. Przedwczesne starzenie się łożyska

Łożysko starzeje się naturalnie, jednak czasem proces ten może postępować szybciej, np. gdy ciężarna źle się odżywia, ma nadciśnienie lub pali papierosy. Tego rodzaju przypadłość nie daje żadnych objawów - jest wykrywana podczas USG.

Jeśli lekarz zdiagnozuje przedwczesne starzenie się łożyska, wskutek czego do dziecka dociera coraz mniej tlenu i substancji odżywczych, konieczna jest stała kontrola stanu płodu, aby zapobiec niedożywieniu i niedotlenieniu dziecka i związanym z tym komplikacjom.

5. Jakie symptomy mogą świadczyć o problemach z łożyskiem?

Jeśli kobieta zauważy u siebie poniższe objawy:

• ból brzucha;
• ból pleców;
• krwawienie z pochwy;
• skurcze macicy,

powinna niezwłocznie skontaktować się ze swoim lekarzem lub udać się bezpośrednio na ginekologiczną izbę przyjęć, aby sprawdzić, czy z łożyskiem i dzieckiem jest wszystko w porządku.

6. W jaki sposób zadbać o zdrowe łożysko?

Zwykle problemy z łożyskiem nie są zależne od ciężarnej i czasem nie da się im zapobiec. Można jednak podjąć kroki, które mogą uchronić od komplikacji, m.in.:

• nie stosuj używek;
• regularnie odwiedzaj lekarza przez całą ciążę;
• stosuj się do zaleceń, przyjmuj przepisane lekarstwa;
• współpracuj z lekarzem i położną;
• dbaj o siebie i dziecka.

Gdy w poprzedniej ciąży miałaś problemy z łożyskiem, a planujesz następną, powinnaś porozmawiać z lekarzem o możliwościach zmniejszenia ryzyka ponownego wystąpienia tego stanu. Jeśli w przeszłości przechodziłaś operacje w obrębie macicy, także poinformuj lekarza.