Przyczyny cukrzycy
Przyczyny cukrzycy nie są jednolite. Cukrzyca typu I, czyli cukrzyca typu młodzieńczego, jest warunkowana dziedzicznie i występuje w rodzinie. Ujawnianie się objawów cukrzycy typu I zależy jednak od wielu czynników zewnętrznych. Cukrzyca typu II, czyli tzw. cukrzyca dorosłych, wywołana jest najczęściej insulinoopornością, czyli małą wrażliwością tkanek na działanie insuliny. Do głównych czynników sprzyjających cukrzycy typu II należą nadwaga i otyłość.
1. Rozwój cukrzycy typu I i typu II
Przyczyną cukrzycy typu I jest proces autoimmunologiczny, który polega na produkcji autoprzeciwciał skierowanych wobec komórek beta wysp Langerhansa trzustki. Autoprzeciwciała prowadzą do destrukcji komórek trzustkowych i w efekcie do bezwzględnego niedoboru insuliny we krwi. Zbyt niskie stężenia insuliny skutkują podwyższonym poziomem cukru we krwi, a więc hiperglikemią – charakterystycznym objawem cukrzycy. Cukrzyca ujawnia się wtedy, gdy zniszczonych zostaje ponad 80% komórek trzustki produkujących insulinę. Na ujawnienie się cukrzycy typu I mogą również wpływać różne substancje chemiczne, np. nitrozamin czy pochodne kwasu cyjanowodorowego dodawane do pożywienia.
Problem ogólnoświatowy stanowi obecnie cukrzyca typu II. Wśród przyczyn tego typu cukrzycy upatruje się wpływ niezdrowego trybu życia, a przede wszystkim nadwagę i otyłość. Zbyt duża masa ciała i nadmiar tkanki tłuszczowej sprzyjają rozwojowi oporności tkanek na insulinę, co prowadzi do obciążania trzustki produkcją coraz większej ilości insuliny i jej uszkodzenia. Obciążona trzustka staje się niewydolna wydzielniczo, co skutkuje spadkiem poziomu insuliny we krwi i rozwojem cukrzycy.
Naukowcy nie są zgodni co do tego, który z czynników – genetyczny czy środowiskowy – przeważa w ryzyku rozwoju cukrzycy. Dziedziczy się pewną skłonność do cukrzycy, a największe znaczenie mają w tym względzie geny układu zgodności tkankowej. Czynniki środowiskowe, które sprzyjają rozwojowi cukrzycy, to:
- ekspozycja na substancje toksyczne,
- nadmierny stres i napięcie emocjonalne,
- wiek kobiety powyżej 40 lat w czasie ciąży,
- wczesne karmienie krowim mlekiem,
- infekcje wirusowe, np. różyczka, świnka, mononukleoza.
2. Ryzyko dziedziczenia cukrzycy typu I
Chorzy na cukrzycę typu I często pytają diabetologów o to, jakie jest ryzyko wystąpienia cukrzycy u ich dzieci. Niestety, na to pytanie nie ma jednolitej odpowiedzi. Ryzyko dziedziczenia cukrzycy typu I u populacji ogólnej szacuje się na około 0,15%. Jeśli na cukrzycę choruje matka dziecka, ryzyko rozwoju choroby u potomka wynosi około 2%. Jeśli jednak cukrzyca typu I została rozpoznana u kobiety przed 8. rokiem życia, ryzyko rozwoju tej choroby u jej potomstwa wzrasta do 13%. Gdy na cukrzycę typu I choruje ojciec dziecka, to ryzyko rozwoju choroby u jego potomstwa wynosi 6% – cukrzyca rozwinie się zapewne u dzieci przed 20. rokiem życia. Jeśli na cukrzycę choruje małżeństwo (zarówno mężczyzna, jak i kobieta), to ryzyko posiadania potomstwa z cukrzycą typu I wzrasta aż do 30%.
3. Czynniki ryzyka rozwoju cukrzycy typu II
Jednym z czynników ryzyka rozwoju cukrzycy typu II jest wiek powyżej 45. roku życia. Do ujawnienia się cukrzycy typu II przyczyniają się zwłaszcza:
- nadwaga – wskaźnik BMI powyżej 25,
- cukrzyca występująca w rodzinie,
- siedzący tryb życia, mała aktywność fizyczna,
- wcześniejsze występowanie nieprawidłowości w wartościach glikemii,
- nieprawidłowa tolerancja glukozy,
- przebyta cukrzyca w ciąży,
- poród noworodka z dużą wagą urodzeniową, powyżej 4 kg,
- nadciśnienie tętnicze,
- zaburzenia gospodarki lipidowej, wysoki poziom trójglicerydów we krwi,
- choroby sercowo-naczyniowe,
- zespół policystycznych jajników.
U osób będących w grupie ryzyka kontrola glikemii powinna się odbywać przynajmniej raz na rok.