Ciała ketonowe w moczu: przyczyny

Ciała ketonowe w moczu prawidłowo występują w ilościach śladowych i są niewykrywalne w rutynowych badaniach. Co może oznaczać ich pojawienie się? I czy obecność ciał ketonowych w moczu jest zawsze niebezpieczna?

1. Ciała ketonowe w moczu. Co to oznacza?

Ciała ketonowe to związki, które powstają w organizmie, głównie w wyniku spalania kwasów tłuszczowych. Zalicza się do nich:

• aceton (jeśli jego stężenie jest wysokie, zmienia się zapach moczu: wyczuwalny jest w nim aceton),
• beta-hydroksymaślan (stanowi przeważającą część ciał ketonowych),
• kwas acetooctowy.

1.1. Jak wpływają ciała ketonowe na organizm?

Gdy organizmowi brakuje węglowodanów, poszukuje alternatywnych źródeł energii. W wątrobie zachodzi więc ketogeneza – proces, który prowadzi do powstawania ciał ketonowych. Ich prekursorem są wolne kwasy tłuszczowe, które na skutek lipolizy uwalniane są z tkanki tłuszczowej (na tym mechanizmie opiera się dieta ketogeniczna).

2. Jakie są przyczyny pojawiania się ciał ketonowych w moczu?

Obecność ciał ketonowych w moczu może świadczyć o zaburzeniu gospodarki węglowodanowej i tłuszczowej. Występuje w przebiegu m.in. cukrzycy, niedoboru kortyzolu, niedoboru hormonu wzrostu, zatrucia salicylanami i zatrucia alkoholem etylowym. Stanowi jednen z objawów cukrzycowej kwasicy ketonowej (DKA – diabetic ketoacidosis).

2.1. Czy ciała ketonowe w moczu zawsze są objawem choroby?

Badanie moczu na ciała ketonowe może dać wynik pozytywny nie tylko w przebiegu procesów chorobowych. Niekiedy jest to efekt długotrwałego głodzenia się i znacznego wysiłku fizycznego. Wpisuje się to również w skutki uboczne diety niskowęglowodanowej.

Za normę uznaje się też obecność ciał ketonowych w moczu niemowląt i małych dzieci (w związku z niewielkimi rezerwami glikogenu w wątrobie).

2.2. Czy dieta wpływa na poziom ciał ketonowych w moczu?

Produkcję ciał ketonowych nasila dieta ketogeniczna oparta na znaczącym ograniczeniu przyjmowania węglowodanów.

3. Jakie są objawy związane z obecnością ciał ketonowych w moczu?

Obecność ciał ketonowych w moczu może nie dawać żadnych objawów. Trzeba jednak zachować czujność, zwłaszcza jeśli cierpi się na cukrzycę typu 1. Jeśli bowiem nieprawidłowościom w badaniu moczy towarzyszą objawy takie jak: osłabienie, senność, suchość w jamie ustnej, nadmierne pragnienie i wielomocz, może to wskazywać na cukrzycową kwasicę ketonową, która jest ostrym, zagrażającym życiu zespołem zaburzeń przemiany węglowodanowej, tłuszczowej, białkowej oraz gospodarki wodno-elektrolitowej i równowagi kwasowo-zasadowej. W jej przebiegu dość charakterystyczny jest zapach acetonu z ust.

Cukrzycowa kwasica ketonowa wymaga bezwzględnego leczenia w warunkach szpitalnych.

4. Jakie są metody pomiaru poziomu ciał ketonowych w moczu?

Ciała ketonowe w moczu oznacza się za pomocą testów paskowych. W środowisku alkalicznym dochodzi do reakcji acetonu i kwasu acetooctowego z nitroprusydkiem sodu i glicyną. Badanie jest łatwe do wykonania, szybkie i relatywnie tanie. Metoda ta służy jednak tylko do wykrywania kwasu acetooctowego.

Wynik badania może być fałszywie ujemny w przypadku obecności wysokiego stężenia kwasu askorbinowego (witaminy C) w moczu lub jeśli paski do badnia były nieodpowiednio przechowywane (np. narażone na działanie promieni słonecznych).