Odczyn Coombsa
Odczyn Coombsa to inaczej odczyn antyglobulinowy bezpośredni lub test DAT. Jest to technika immunologiczna, która umożliwia wykrywanie niekompletnych, tzn. jednowartościowych, przeciwciał odpornościowych. Obok innych badań laboratoryjnych, takich jak np. odczyn aglutynacji, odczyn antyglobulinowy Coombsa może służyć do diagnozowania bardzo groźnych chorób: brucelozy i listeriozy. Nazwa tej metody laboratoryjnej pochodzi od nazwiska Robina Coombsa – jednego z odkrywców testu. Obecnie test DAT najczęściej wykonywany jest w celu diagnozy anemii hemolitycznej u noworodków, będącej skutkiem konfliktu serologicznego.
1. Cele przeprowadzania odczynu Coombsa
Odczyn antyglobulinowy bezpośredni wykonywany jest w celu:
- wykrycia przyczyny anemii hemolitycznej,
- zbadania reakcji pacjenta po transfuzji krwi,
- zdiagnozowania choroby hemolitycznej u noworodków.
Bezpośredni odczyn Coombsa przeprowadza się wtedy, gdy u pacjenta występują objawy sugerujące anemię hemolityczną, np. nieuzasadnione zmęczenie, nietypowo ciemny mocz, bóle pleców, problemy z oddychaniem w czasie wykonywania różnych czynności, żółtaczka, powiększenie śledziony. Odczyn Coombsa wykonuje się również wtedy, kiedy poziom hemoglobiny i hematokryt są bardzo niskie i wtedy, gdy pacjent ma wyżej wymienione objawy i niedawno miał przetaczaną krew.
2. Wykorzystywanie odczynu Coombsa w medycynie
Aby przeprowadzić odczyn antyglobulinowy bezpośredni, pobierana jest próbka krwi z żyły łokciowej. W badaniu poszukuje się przeciwciał łączących się z czerwonymi krwinkami, czyli erytrocytami. Erytrocyty na powierzchni mają struktury nazywane antygenami. Każdy człowiek ma indywidualny zestaw antygenów odziedziczony po rodzicach. Jeśli jest przetaczana krew, układ immunologiczny będzie rozpoznawał jako obce te antygeny krwi dawcy, które nie występują w krwi biorcy. U osób, które miały liczne transfuzje, istnieje duże prawdopodobieństwo wytwarzania przeciwciał przeciwko erytrocytom, ponieważ zetknęli się oni z dużą ilością obcych antygenów.
Jeśli niemowlę dziedziczy antygeny ojca, których nie ma matka, jej organizm zaczyna wytwarzać przeciwciała skierowane przeciw erytrocytom dziecka jeszcze przed porodem. Jest to tzw. konflikt serologiczny, który u noworodka może wywołać chorobę hemolityczną. Konflikt serologiczny zwykle nie występuje u pierwszego dziecka. Objawy choroby najczęściej ujawniają się u następnych dzieci. Zdarzają się również takie przypadki, gdy organizm zaczyna wytwarzać przeciwciała przeciw własnym czerwonym krwinkom (toczeń rumieniowaty, przewlekła białaczka limfocytarna, mykoplazmoza, mononukleoza zakaźna). Są to zwykle zaburzenia autoimmunologiczne, a wytwarzane przeciwciała nazywane są autoprzeciwciałami. We wszystkich tych sytuacjach przeciwciała łączą się z erytrocytami, prowadząc do ich niszczenia. Gdy występują przeciwciała opłaszczające krwinki, erytrocyty mogą być niszczone i usuwane z krążenia znacznie szybciej niż w normalnych warunkach.
Przedwczesna destrukcja czerwonych ciałek krwi nie musi być zawsze spowodowana niedokrwistością hemolityczną. Czasami odpowiada za nią:
- mechaniczne działanie sztucznych zastawek, które wpływają na kształt krwinek,
- wytwarzanie nieprawidłowych erytrocytów, np. anemia sierpowata.
3. Przebieg badania odczynu Coombsa
Odczyn Coombsa polega na pośredniej aglutynacji. Do zawiesiny erytrocytów, które są związane z niekompletnymi przeciwciałami odpornościowymi, dodaje się surowicy antyglobulinowej. Surowica zawiera przeciwciała antyglobulinowe, które reagują z globulinami, czyli z niekompletnymi przeciwciałami. Dodatni wyniku testu DAT objawia się w postaci widocznych makroskopowo aglutynatów. Jeśli bezpośredni odczyn Coombsa jest dodatni, oznacza to, że na powierzchni erytrocytów przyłączone są przeciwciała. Im silniejsza reakcja testu DAT, tym więcej przeciwciał znajduje się na erytrocytach. Odczyn bezpośredni Coombsa wykrywa obecność przeciwciał, ale nie mówi nic o ich źródle i typie.
Przeciwciała przeciwko erytrocytom mogą być związane z reakcją autoimmunologiczną, reakcją poprzetoczeniową, zakażeniem, konfliktem Rh między matką a dzieckiem, przyjmowaniem leków, a w niektórych przypadkach nawet z ekspozycją na zimno. Gdy odczyn Coombsa jest dodatni z powodu reakcji poprzetoczeniowej, przyjmowania leków lub zakażenia, wynik testu DAT utrzymuje się od 48 godzin do trzech miesięcy. Jeśli wiąże się z chorobą autoimmunologiczną, może być dodatni stale.