Wirus różyczki
Wirus różyczki to jedyny przedstawiciel rodziny Togaviridae, który należy do rodzaju Rubivirus. Atakuje on naczelne oraz ssaki – u człowieka zakażenie wirusem skutkuje rozwojem różyczki. Różyczka jest szczególnie niebezpieczna dla kobiet w ciąży, ponieważ może skutkować wieloma wadami rozwojowymi płodu. Wirus różyczki występuje na całym świecie. Jak wskazują ostatnie badania, w Europie już nawet więcej niż 70% kobiet wytworzyło przeciwciała IgG nakierowane na antygeny różyczki, dzięki wprowadzeniu obowiązkowych szczepień na tę chorobę.
1. Charakterystyka wirusa różyczki
Wirusa różyczki stosunkowo łatwo wyhodować na różnych liniach komórkowych. W niektórych przypadkach, np. w komórkach nerki królika, wirus różyczki wywołuje efekt cytopatyczny, tzn. zmiany morfologiczne i degeneracyjne w komórkach pod wpływem namnażania się DNA wirusa. Po zaatakowaniu wirusa różyczki zakażone komórki stają się niewrażliwe na infekcje innymi wirusami. Do tej pory znana jest tylko jedna odmiana wirusa różyczki. Przed wprowadzeniem obowiązkowych szczepień obserwowano stosunkowo częste zachorowania na różyczkę, zwłaszcza wśród dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym. Ostatnie ogniska epidemii różyczki odnotowano w latach 70. XX wieku. Wirus różyczki najczęściej atakuje późną zimą lub wczesną wiosną. Jest przenoszony drogą kropelkową, wyłącznie przez bezpośrednią styczność z chorym.
2. Obraz kliniczny choroby różyczki
Różyczkę rozpoznaje się prawie zawsze dopiero z chwilą pojawienia się wysypki skórnej, czyli po 11 do 21 dni od zakażenia. Jasnoczerwone plamy wielkości ziarna soczewicy występują najpierw na twarzy, a potem rozprzestrzeniają się na całe ciało. Typowy objaw różyczki to powiększenie węzłów chłonnych na szyi i karku. Można je wymacać w postaci małych zgrubień. Różyczka przebiega zazwyczaj łagodnie i nie wymaga specjalnego leczenia. W jej przebiegu może pojawiać się lekka gorączka, a niekiedy (częściej u dziewcząt niż chłopców) bóle stawowe.
Powikłania po różyczce dotyczą stawów – zwykle u kobiet występuje tzw. wędrujące zapalenie stawów. Czasami różyczka może pozostawiać ślad na układzie krwiotwórczym w postaci małopłytkowości lub skazy krwotocznej i na układzie nerwowym – zapalenie mózgu. Pierwotne zakażenie różyczką jest najbardziej niebezpieczne dla kobiet ciężarnych, zwłaszcza w pierwszym trymestrze ciąży, ponieważ wirus może wywoływać ciężkie wady wrodzone płodu.
Różyczka jest zaraźliwa na siedem dni przed pojawieniem się wysypki i do piątego dnia od jej wystąpienia na skórze. Przebycie różyczki chroni przed ponownym zakażeniem lepiej niż szczepienie ochronne. Ponieważ dzieci przechodzą różyczkę bardzo lekko, należy dążyć do tego, aby zwłaszcza dziewczynki ulegały możliwie jak najwcześniej infekcji i zyskały w ten sposób odporność na całe życie.
3. Immunologiczna reakcja organizmu na wirusa różyczki
Po zakażeniu wirusem różyczki swoiste przeciwciała IgM pojawiają się we krwi już po kilku dniach. W okresie od kilku tygodni do kilku miesięcy od infekcji, ich poziom stopniowo się zmniejsza, aż w końcu stają się niewykrywalne w badaniach. Obecność przeciwciał IgM w surowicy krwi jest wykorzystywana w diagnostyce różyczki. Przeciwciała IgM wytwarzane są wcześniej niż przeciwciała IgG, jednak te drugie znacznie dłużej spełniają swoją funkcję, chroniąc organizm przed zakażeniem nawet dożywotnio. W przypadku ponownego zakażenia różyczką cząsteczki wirusa nie są już obecne we krwi (nie następuje wiremia), dlatego wtórne zachorowanie na różyczkę w ciąży nie jest groźne dla rozwijającego się płodu – matka ma bowiem przeciwciała odpornościowe przeciwko antygenom wirusa.
Szczepienie na różyczkę nie zabezpiecza przed infekcją, tak samo jak przechorowanie różyczki. Zaleca się jednak jego wykonanie u kobiet planujących ciążę przynajmniej na 3 miesiące przed zapłodnieniem. W Polsce szczepienie przeciwko różyczce jest obowiązkowe w 13-14 miesiącu życia i w dziesiątym roku życia – dawka przypominająca. Pacjentowi podaje się szczepionkę żywą, osłabioną (niezdolną do wywołania choroby) i skojarzoną ze szczepieniami przeciwko odrze i śwince. Przeciwwskazania do szczepienia stanowią:
- wczesny okres ciąży,
- osłabienie odporności,
- choroba gorączkowa,
- uczulenie na któryś ze składników szczepionki.
4. Diagnostyka zakażenia wirusem różyczki
W diagnozowaniu zakażenia wirusem różyczki stosuje się przede wszystkim badania serologiczne, m.in. test ELISA. W badaniach przesiewowych wykorzystuje się test hemolizy radialnej, odczyny lateksowe i test ELISA. Obecność wirusa różyczki na określonych liniach komórkowych wykrywana jest zazwyczaj za pomocą immunofluorescencji. Zakażenie wrodzone u płodu może być rozpoznane prenatalnie poprzez oznaczenie we krwi pępowinowej albo wkrótce po urodzeniu we krwi noworodka. Obecność wirusa różyczki można wykryć prenatalnie także poprzez oznaczenie we krwi płodu, w płynie owodniowym pobranym podczas amniopunkcji lub przez biopsję kosmówki.