Grupa krwi i RH
Już podczas pierwszej wizyty lekarskiej w czasie ciąży lekarz prowadzący zleca wykonanie całego panelu różnych badań, w tym między innymi oznaczenia grupy krwi kobiety ciężarnej oraz ewentualnego występowania u niej przeciwciał przeciwko antygenom krwinek czerwonych. Badanie to ma przede wszystkim na celu ocenę ryzyka wystąpienia konfliktu serologicznego między matką a dzieckiem i tym samym ocenę ryzyka wystąpienia zagrażającej życiu płodu choroby hemolitycznej. Konflikt serologiczny i choroba hemolityczna płodu są właśnie wynikiem niezgodności grupowej krwi matki i dziecka, która prowadzi do wytwarzania przez jej układ odpornościowy przeciwciał przeciw krwinkom czerwonym płodu. Stwierdzenie, że ryzyko konfliktu serologicznego jest podwyższone, obliguje do częstych kontroli u matki miana wspomnianych przeciwciał i tym samym pozwala na wczesne rozpoznanie i właściwe leczenie choroby hemolitycznej płodu.
1. Grupy krwi
Grupy krwi są związane z występowaniem na powierzchni krwinek czerwonych pewnych substancji nazywanych antygenami. W zależności od rodzaju antygenów, które występują na krwinkach danego osobnika, mają one określoną grupę krwi, a ponadto wytwarzają przeciwciała skierowane przeciwko antygenom innych grup krwi. Układem grupowym o największym znaczeniu jest układ AB0. Według niego rozróżniamy osobników z grupą krwi 0, A1, A2, B, oraz AB. Kolejnym układem grupowym o równie dużym znaczeniu jest układ Rh. Wyróżniamy w nim osobników Rh dodatnich oraz Rh ujemnych, w zależności od występowania lub nie na powierzchni ich krwinek czerwonych tak zwanego antygenu D. Z medycznego punktu widzenia istotne jest to, że osobnikom o danej grupie krwi nie można przetaczać krwi osobników z inną grupą, gdyż posiadają oni przeciwciała skierowane przeciwko krwinkom tych grup, co prowadzi do dramatycznych w skutkach odczynów potransfuzyjnych. Natomiast w położnictwie oznaczanie grup krwi ma znaczenie w diagnostyce konfliktu serologicznego.
2. Konflikt serologiczny
Konflikt serologiczny jest wynikiem niezgodności w grupach krwi między matką a płodem, w wyniku której dochodzi do powstania przechodzących przez łożysko przeciwciał niszczących krwinki czerwone płodu, co jest powodem wystąpienia u niego objawów choroby hemolitycznej. Najczęściej przyczyną konfliktu jest niezgodność w układzie Rh. Polega to na tym, że Rh ujemną kobieta ciężarna wytwarza przechodzące przez łożysko przeciwciała anty-Rh, jeżeli jej dziecko po ojcu odziedziczyło grupę krwi Rh dodatnią i jeżeli dojdzie do kontaktu krwi takiej matki i takiego płodu, na przykład w trakcie krwawień w czasie ciąży, poronienia czy porodu.
Przeciwciała te z łatwością przechodzą przez łożysko i niszczą krwinki czerwone płodu. Prowadzi to do wystąpienia u niego choroby hemolitycznej przebiegającej z niedokrwistością, niedotlenieniem i uszkodzeniem wielu narządów, a w ostateczności do śmierci wewnątrzmacicznej płodu. Zwykle konflikt serologiczny nie ujawnia się w trakcie pierwszej ciąży, ponieważ do kontaktu krwi matki i dziecka dochodzi zazwyczaj dość późno, najczęściej w trakcie porodu, więc wspomniane przeciwciała zdążą się wytworzyć, ale nie stanowią one już zagrożenia dla dziecka. Stanowić mogą one jednak problem w kolejnych ciążach z dzieckiem Rh dodatnią, gdyż miano raz wytworzonych przeciwciał bardzo szybko może narastać, mogą one przejść przez łożysko i wywołać chorobę hemolityczną płodu.
3. Diagnostyka i profilaktyka konfliktu serologicznego
W czasie pierwszych wizyt kobiety ciężarnej u lekarza zleca się oznaczenie grupy krwi oraz badanie obecności przeciwciał przeciw antygenom krwinek czerwonych, za pomocą tak zwanego pośredniego testu antyglobulinowego, inaczej odczynu Coombsa. Jest to konieczne, jeśli istnieje niezgodność grupowa Rh między matką a ojcem dziecka. Jeśli przeciwciał takich nie stwierdzi się w pierwszym badaniu, należy je powtarzać w każdym trymestrze ciąży. Jeśli jednak okaże się już w pierwszym badaniu, że są one obecne, należy zbadać, jaki to rodzaj przeciwciał oraz oznaczyć ich miano. Wykrycie, że są to przeciwciała anty-Rh w niskich mianach zobowiązuje do comiesięcznej kontroli tego miana. Stwierdzenie jego narastania do wysokich wartości wymaga przeprowadzenia wnikliwej diagnostyki w celu potwierdzenia choroby hemolitycznej płodu i wdrożenia odpowiedniego leczenia.
Profilaktyka wystąpienia konfliktu serologicznego w kolejnych ciążach polega na podaniu kobiecie Rh ujemnej immunoglobuliny anty-D w okresie do 72 godzin po porodzie pod warunkiem, że nie doszło jeszcze u niej do wytworzenia przeciwciał anty-Rh oraz potwierdzono, że noworodek ma grupę krwi Rh dodatnią. Ma to na celu zapobiec immunizacji matki w wyniku porodu. Postępuje się tak samo po każdym następnym porodzie. Ostatnio także zaleca się stosowanie tak zwanej profilaktyki śródciążowej polegającej na podaniu immunoglobuliny anty-D w 28. tygodniu ciąży, co również ma na celu zapobieganie immunizacji jeszcze w trakcie ciąży. Nie jest to jednak jeszcze powszechne postępowanie.