Niedoczynność tarczycy a ciąża
Niedoczynność tarczycy w ciąży wiąże się z ryzykiem wielu powikłań, które wpływają zarówno na matkę, jak i na dziecko. Niedoczynność tarczycy to stan, w którym dochodzi do częściowego lub całkowitego zniesienia produkcji hormonów gruczołu tarczowego: trójjodotyroniny (T3), tyroksyny (T4). Najczęstszymi przyczynami niedoczynności tarczycy są: choroba Hashimoto (przewlekłe limfocytarne zapalenie tarczycy), stan po operacji tarczycy i stan po leczeniu radioaktywnym jodem. Rozpoznanie niedoczynności tarczycy przed zajściem w ciążę pozwala na zapobiegnięcie wielu komplikacjom w czasie ciąży i porodu.
1. Epidemiologia niedoczynności tarczycy w ciąży
Jawna, dająca objawy niedoczynność tarczycy rozpoznawana jest u około 0,5% kobiet w ciąży. U 2-3% ciężarnych rozpoznaje się subkliniczną postać niedoczynności tarczycy, która poprzedza jej postać pełnoobjawową. Subkliniczna niedoczynność tarczycy charakteryzuje się podwyższonym stężeniem tyreotropiny (TSH) przy prawidłowych stężeniach hormonów tarczycy. Nawet subkliniczna postać niedoczynności tarczycy wiąże się ze zwiększoną częstością powikłań u ciężarnych, np. prowadzi do wzrostu ryzyka poronienia. Ryzyko zachorowania na chorobę Hashimoto jest duże wśród kobiet, które cierpią na zaburzenia autoimmunologiczne, np. bielactwo czy niedokrwistość złośliwą, lub które są obciążone rodzinnie.
Poziom hormonów tarczycy powinno się badać jeszcze przed planowaną ciążą. Kobieta z rozpoznaną niedoczynnością tarczycy może leczyć się endokrynologicznie i przygotowywać się do zajścia w ciążę, odpowiednio zwiększając dawki lewotyroksyny. Część rozpoznań niedoczynności tarczycy jest postawiona dopiero w czasie ciąży. Od tego, w jakim tygodniu ciąży została rozpoznana choroba i kiedy zostało wdrożone leczenie, zależy ryzyko rozwoju powikłań.
2. Czynniki ryzyka niedoczynności tarczycy
Obecnie brak jest rutynowych zaleceń dotyczących badania TSH u kobiet planujących ciążę lub będących w ciąży. Ginekolog prowadzący powinien ze szczególną uwagą podejść do kobiet ciężarnych, które:
- mają powiększone płaty tarczycy, tzw. wole,
- wcześniej leczyły się z powodu zaburzeń czynności tarczycy,
- pochodzą z rodzin o obciążonym wywiadzie (choroby tarczycy występują w rodzinie),
- pochodzą z rodzin, u których stwierdza się choroby autoimmunologiczne,
- chorują na choroby autoimmunologiczne,
- były diagnozowane z powodu niepłodności,
- wcześniej przebyły poród przedwczesny lub poronienie.
3. Objawy niedoczynności tarczycy w ciąży
W czasie ciąży przebieg niedoczynności tarczycy może być nietypowy i trudny do zdiagnozowania. U części kobiet ciężarnych niedoczynność gruczołu tarczowego przebiega bezobjawowo albo objawy są nieznaczne. Do najczęściej zgłaszanych dolegliwości z powodu niedoczynności tarczycy w ciąży należą: nadmierny do wieku ciąży przyrost masy ciała, uczucie zimna, suchość skóry, zaparcia, senność i uczucie osłabienia. Niektóre z objawów choroby w czasie ciąży są trudne do interpretacji, np. wzrost masy ciała czy uczucie zmęczenia. Inne objawy niedoczynności tarczycy, to: zaburzenia pamięci, chrypka, zażółcenie powłok ciała, nadmierne rogowacenie naskórka, obrzęki twarzy i dłoni, łamliwość paznokci, zwolniona czynność serca, osłabienie mięśni, skurcze łydek, anemia. W przypadku rozpoznania niedoczynności tarczycy konieczne jest leczenie u endokrynologa.
4. Wpływ niedoczynności tarczycy na matkę i dziecko
Niedoczynność tarczycy może być jedną z przyczyn niepłodności wśród kobiet. Niedoczynność tarczycy w czasie ciąży zwiększa ryzyko poronienia, odklejenia się łożyska, niedokrwistości, nadciśnienia ciążowego i krwawienia poporodowego. Dla rozwoju płodu najbardziej niebezpieczna jest niedoczynność tarczycy matki występująca w pierwszych dwunastu tygodniach ciąży. W tym czasie bowiem tarczyca płodu nie produkuje jeszcze własnych hormonów, dlatego potrzebuje ich od matki. U kobiet z niedoczynnością tarczycy podaje się lewotyroksynę w tabletkach, która „zastępuje” fizjologicznie wytwarzane hormony przez zdrową tarczycę.
Obecność hormonów tarczycy jest niezbędna w pierwszym trymestrze ciąży, ponieważ w tym okresie dochodzi do organogenezy, czyli do kształtowania się ważnych dla życia płodu narządów, w tym ośrodkowego układu nerwowego. Nieleczona lub nieprawidłowo leczona niedoczynność tarczycy w ciąży grozi ze strony płodu i noworodka następującymi powikłaniami: niską masą urodzeniową, zaburzeniami oddechowymi, zwiększonym ryzykiem obumarcia płodu lub zgonu noworodka. Ponadto, u dzieci matek z niedoczynnością tarczycy w ciąży często stwierdza się zaburzenia neuropsychologiczne, obniżenie ilorazu inteligencji i trudności z nauką.
5. Diagnostyka i leczenie niedoczynności tarczycy w ciąży
Podstawowym badaniem w diagnostyce czynności tarczycy jest badanie stężenia TSH. Przed zajściem w ciążę oznaczenie stężenia TSH uzupełnia się o badanie wolnych hormonów tarczycy. W czasie ciąży na wynik stężenia TSH może wpływać wiele czynników, dlatego ocena czynności tarczycy jest utrudniona. U kobiety ciężarnej z podejrzeniem niedoczynności tarczycy wskazane jest więc oznaczanie wolnych hormonów gruczołu tarczowego z odniesieniem wyników do norm obowiązujących dla danego trymestru ciąży. Jeśli niedoczynność tarczycy w ciąży została rozpoznana, należy wykonać badanie przeciwciał przeciwtarczycowych.
Kobieta z rozpoznaną niedoczynnością tarczycy, planująca ciążę, powinna zgłosić się do endokrynologa. Leczenie zaburzenia tarczycy sprowadza się do podawania odpowiednich dawek lewotyroksyny. Niewielki nadmiar lewotyroksyny w pierwszych miesiącach ciąży nie ma tak istotnego znaczenia dla płodu, jak jej niedobór. Jeśli niedoczynność tarczycy została zdiagnozowana przed ciążą, lekarz wdraża leczenie, stopniowo zwiększając dawkę leku. Gdy niedoczynność tarczycy jest rozpoznana dopiero w czasie ciąży, dąży się do jak najszybszego wyrównania niedoczynności, podając od razu docelową dawkę leku. Dawka leku zależy od masy ciała kobiety i jest odpowiednio modyfikowana pod kontrolą stężenia TSH i T4. Stężenie TSH nie powinno przekraczać 2,5 IU/ml. Badania poziomu hormonów wykonuje się przed przyjęciem porannej dawki lewotyroksyny.