Organogeneza - na czym polega, jak przebiega?

Organogeneza to proces tworzenia się oraz rozwoju wszystkich niezbędnych narządów. Dzięki niej rodzimy się z wykształconym sercem, funkcjonującym przewodem pokarmowym czy układem oddechowym. Zaczątki narządów pojawiają się już fazie rozwoju zarodkowego - między 4. a 8. tygodniem ciąży. Jak przebiega proces organogenezy u człowieka? Jakie są etapy organogenezy?

1. Co to jest organogeneza?

Przez całą ciążę zachodzi wiele procesów, które finalnie mają doprowadzić do tego, by nowonarodzony człowiek mógł funkcjonować na świecie. W początkowym etapie są to głównie podziały komórkowe, dzięki którym zygota, która jest najpierw jedną komórką, staje się, można powiedzieć, organizmem wielokomórkowym.

W dalszej kolejności przemiany mają już znacznie bardziej skomplikowany charakter. Jedną z nich jest omawiana właśnie organogeneza.

Organogeneza to cykl grupowania i różnicowania komórek, w którego efekcie powstają gotowe do pracy narządy. Zarodek nie może posiadać np. jelit czy serca - narządy te rozwijają się stopniowo, razem z biegiem ciąży.

2. Kiedy zaczyna się i kiedy kończy organogeneza?

Zobacz film: "Jak dbać o siebie w czasie ciąży?"

Organogeneza - ile trwa? Zwykle rozpoczyna się około trzeciego tygodnia od zapłodnienia i trwa dłuższy czas. Niektóre przemiany, których zadaniem jest przygotować narządy dziecka do pełnienia ich funkcji już po narodzinach, mogą kończyć się tuż przed porodem.

Przykładem może być rozwój serca, które rozwija się już w trzecim tygodniu po zapłodnieniu, w kolejnym tygodniu zaczyna swoją pracę, jednak zanim będzie w pełni ukształtowane, minie jeszcze wiele tygodni.

3. Jak przebiega organogeneza u człowieka?

Organogeneza u ludzi jest poprzedzona wykształceniem się u zarodka trzech listków zarodkowych, które są oddzielnymi zespołami komórek. Listki te określamy jako:

• ektoderma;
• endoderma;
• mezoderma.

Z ektodermy - zewnętrznego listka zarodkowego powstają:

• narządy zmysłów;
• układ nerwowy;
• powłoki ciała (gruczoły łojowe, potowe, włosy, naskórek);
• nabłonek części jelit (początkowego i końcowego odcinka przewodu pokarmowego);
• szkliwo zębów.

Z listka zarodkowego, nazywanego mezodermą, który znajduje się między ektodermą i endodermą, powstaje:

• serce;
• elementy układu krwionośnego;
• mięśnie;
• różne struktury tkanki łącznej.

Z mezodermy powstają również narządy rozrodcze.

Endoderma to z kolei najbardziej wewnętrznie położony listek zarodkowy. Na drodze dotyczących jej przemian podczas organogenezy powstaje:

• trzustka;
• wątroba;
• płuca;
• nabłonki wyściełające światło przewodu pokarmowego oraz układu oddechowego.

4. Jakie czynniki wpływają na przebieg organogenezy?

Bezpośrednio po zapłodnieniu wszystkie komórki rozwijającego się organizmu człowieka są identyczne - mają ten sam materiał genetyczny, więc teoretycznie mogłyby z nich powstać takie same narządy i twory.

Taka sytuacja nie ma jednak miejsca, ponieważ w komórkach, które tworzą rozwijający się organizm, dochodzi do ekspresji zupełnie różnych genów.

Proces ten nazywany jest różnicowaniem komórek. W jego efekcie w odmiennych populacjach komórkowych dochodzi do pewnych odrębności, które dotyczą tego, które geny się uaktywniają. Dzięki temu właśnie komórki, które pierwotnie nie są bardzo zróżnicowane, mogą przekształcić się ostatecznie w komórki budujące nerki, serce lub wątrobę.

Komórki zarodka nie różnicują się w danym kierunku same z siebie. Na to zjawisko mają wpływ różne substancje, nakierowujące je na to, w jaki sposób powinny się rozwijać. Wpływać mogą również różnorodne czynniki wzrostu, a ponadto przebieg organogenezy determinuje także to, że komórki rozwijających się narządów wzajemnie na siebie oddziałują.

Warto pamiętać, że w czasie organogenezy - szczególnie w pierwszym trymestrze ciężarna powinna szczególnie dbać o siebie, aby proces ten zachodził w jak najlepszych warunkach. Kobieta w ciąży szczególnie w tym czasie powinna unikać:

• silnych leków;
• alkoholu;
• papierosów;
• środków odurzających;
• stresu.