Zarodki in vitro
Zarodki in vitro, które nie zostają wykorzystane do embriotransferu po uprzednim przyzwoleniu obojga rodziców, lokalizowane są słomkach opatrzonych imionami, nazwiskami oraz datami urodzenia kobiety i mężczyzny. Następnie zarodki są zamrażane w warunkach chroniących je przed zniszczeniem w wyniku działania niskich temperatur. Wykorzystanie nowoczesnej aparatury pozwala na stopniowe, kontrolowane zamrożenie zarodków aż do temperatury ok. -140°C, po czym słomki zanurzane są w ciekłym azocie.
1. Zamrażanie zarodków in vitro
Morfologicznie najlepsze zarodki są wybierane do embriotransferu i podawane do macicy pacjentki. Pozostałe zarodki są zamrażane. Mrożenie zarodków pozwala na zastosowanie ich w kolejnych cyklach, gdy pierwsza próba zapłodnienia in vitro się nie powiedzie. Opracowanie procedury zamrażania zarodków stwarza dodatkową szansę na uzyskanie ciąży bez konieczności ponownego poddawania się pacjentów pełnej procedurze in vitro – w szczególności unika się konieczności hormonalnej stymulacji jajeczkowania i punkcji jajników. Jeśli ciąża nastąpi, a zamrożone zarodki zostają, para może je przekazać na rzecz innego małżeństwa leczącego się metodą in vitro i nie mającego własnych zarodków. Niestety, niektóre zamrożone zarodki nie przeżywają etapu rozmrażania. Kriokonserwacja zarodków obecnie prowadzona jest z wykorzystaniem nowej metody – witryfikacji. Witryfikacja polega na odwadnianiu zarodka, żeby podczas zamrażania nie powstały w nim kryształki lodu, które mogłyby go uszkodzić. Dzięki witryfikacji ponad 90% zamrożonych zarodków jest zdolnych do późniejszego wykorzystania.
2. Hodowla zarodków in vitro
Zarodki in vitro zazwyczaj hodowane są do trzeciego dnia ich rozwoju, gdy znajdują się w stadium sześciu-ośmiu komórek zwanych blastomerami. Laboratoryjna hodowla zarodków do stadium blastocysty (hodowla pięciodniowa, przedłużona, która skutkuje większą ilością komórek zarodka) niesie ze sobą wiele korzyści:
- daje wyższy wskaźnik implantacji,
- zmniejsza liczbę przenoszonych do macicy zarodków,
- zmniejsza ryzyko ciąż mnogich,
- daje większą sposobność selekcji zarodków do transferu,
- pozwala przeprowadzić genetyczną diagnostykę przedimplantacyjną.
Implantowanie do macicy blastocyst daje większą szansę na zajście kobiety w ciążę i urodzenie żywego dziecka niż implantowanie zarodków sześcio- lub ośmiokomórkowych (hodowla trzydniowa).
3. Ochrona prawna zarodków in vitro
Tworzenie „nadliczbowych zarodków” nie służy wykorzystaniu ich do celów eksperymentalnych czy do handlu. Konieczne jest, oczywiście, wprowadzenie prawnej ochrony zarodków, ale takiej, która nie przekreślałaby szans na skuteczność in vitro. Konieczne jest także ustandaryzowanie przepisami liczby zarodków, które mogą być podane kobiecie w jednym transferze, aby zminimalizować ryzyko powikłań związanych z ciążą mnogą. W zdecydowanej większości klinik nie ma zwyczaju podawania więcej niż dwóch zarodków. Dla niepłodnej pary każdy zarodek jest ważny. Zwykle para przyjmuje wszystkie zarodki, podzielone na kolejne transfery domaciczne – przy kolejnych próbach zapłodnienia in vitro.
Niektóre zarodki giną w procesie rozmrażania. Nigdy jednak zarodków się nie uśmierca. W sytuacji, gdy para nie może przyjąć wszystkich zarodków, przekazuje je anonimowo innej parze do adopcji. Zarodki in vitro nie są niszczone czy przekazywane do badań. Aby nie dochodziło do przypadków niszczenia zarodków za zgodą lub na życzenie rodziców albo przekazywania ich do badań eksperymentalnych, muszą wejść ścisłe ustalenia prawne w sprawie ochrony ludzkich embrionów. W lipcu 2011 roku pojawił się projekt nowelizacji ustawy transplantacyjnej, uzupełnionej o zapisy dotyczące stosowania metody in vitro. Nowelizacja dopuszcza m.in. tworzenie i zamrażanie wielu zarodków oraz zakłada licencjonowanie klinik, w których wykonywane są zapłodnienia in vitro.
Ponadto, nowelizacja umożliwia korzystanie z metody in vitro nie tylko parom. Jednym z założeń projektu jest traktowanie in vitro jako świadczenia licencjonowanego. Projekt zakłada również stosowanie diagnostyki przedimplantacyjnej. Do nowelizacji wprowadzono również zakaz niszczenia zarodków zdolnych do prawidłowego rozwoju. Za zarodki niewykorzystane do in vitro i przekazane do adopcji innym parom nie wolno żądać ani przyjmować zapłaty czy innej korzyści majątkowej albo osobistej. W nowelizacji zapisano, że komórki rozrodcze oraz zarodki przeznaczone do in vitro będą gromadzone, przechowywane i dystrybuowane w bankach tkanek i komórek.
Przewidziano również kary za handel komórkami rozrodczymi i zarodkami. Za umyślne niszczenie zarodków zdolnych do prawidłowego rozwoju ma grozić kara pozbawienia wolności od trzech miesięcy do pięciu lat. Osoby tworzące zarodki z ludzkich komórek rozrodczych dla celów badawczych lub naukowych mają podlegać karze pozbawienia wolności do lat trzech. Taka sama kara ma grozić za ingerencje genetyczne w zarodki, prowadzące do zmian dziedzicznych. Stosowanie in vitro do tworzenia genetycznych kopii człowieka ma być objęte karą pozbawienia wolności do lat pięciu. Łączenie gamet ludzkich i zwierzęcych i tworzenie hybryd międzygatunkowych ma podlegać karze pobawienia wolności do lat trzech.
Joanna Krocz