In vitro - badania, wskazania, przebieg
Badanie in vitro to procedura zapłodnienia pozaustrojowego. Aby się do niego dobrze przygotować, należy przejść serię badań genetycznych, stymulację hormonalną oraz pobrać komórki jajowe.
Zabieg in vitro, czyli zapłodnienie pozaustrojowe, jest procedurą drogą i skomplikowaną. Za jeden zabieg w prywatnej klinice leczenia niepłodności płaci się średnio jakieś 5-6 tysięcy złotych, nie wliczając w to kosztów dodatkowych badań i leków. Zabieg in vitro w Polsce nie jest refundowany przez NFZ, ale dla wielu par starających się o dziecko jest jedyną szansą na posiadanie własnego potomstwa. Pierwszym dzieckiem narodzonym w wyniku zastosowania zabiegu in vitro była Louise Brown w 1978 roku. Od tamtej pory na świat przyszło ponad 100 000 noworodków „z probówki”. W Polsce pierwszy taki maluch z in vitro urodził się w 1987 roku w Instytucie Położnictwa i Chorób Kobiecych Akademii Medycznej w Białymstoku.
1. In vitro - badania przed zabiegiem
In vitro, podobnie jak inseminacja domaciczna, uważana jest za najbardziej skuteczną metodę leczenia niepłodności. W jej wyniku komórka jajowa zostaje zapłodniona poza organizmem kobiety – w warunkach laboratoryjnych. Zapłodnienie pozaustrojowe, tzw. „zapłodnienie na szkle”, inaczej in vitro, przeprowadza się wtedy, gdy para wykorzystała już wszystkie inne możliwości poczęcia dziecka. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ustanowiła, iż o niepłodności można mówić, gdy po roku współżycia bez jakiejkolwiek antykoncepcji kobieta nie zachodzi w ciążę. Jeśli para przez 12 miesięcy bezskutecznie stara się o potomstwo poczęte w sposób naturalny, powinna zgłosić się do ginekologa zajmującego się leczeniem niepłodności.
Na rozpoczęcie badań w kierunku leczenia niepłodności powinny być w pierwszej kolejności kierowane kobiety, które mają:
- zaburzenia cyklu menstruacyjnego,
- zdiagnozowaną endometriozę,
- wady budowy jajowodów i/lub macicy,
- ponad 35 lat.
Należy pamiętać, że problem niepłodności nie dotyczy wyłącznie kobiety, która mimo starań nie może zajść w ciąże, a obojga partnerów. W związku z tym diagnostyka niepłodności skierowana jest w równym stopniu na kobietę, jak i na mężczyznę.
Istnieje szereg standardowych badań, przeprowadzanych celem stwierdzenia przyczyny niepłodności u kobiet i do wykonania in vitro. Są to przede wszystkim USG narządu rodnego, badanie histerosalpingograficzne, a także pomiar stężenia progesteronu, wykonywany w drugiej fazie cyklu. Potrzebne są również badania hormonalne: oznaczenie poziomu hormonów FSH, LH, PRL (prolaktyna), E2 (estradiol). Przed planowanym zabiegiem in vitro zaleca się oznaczenie przeciwciał przeciwróżyczkowych, badanie w kierunku toksoplazmozy oraz ocenę flory bakteryjnej pochwy. Z kolei diagnostyka niepłodności u mężczyzn opiera się na ocenie nasienia, które najlepiej pobrać po upływie od dwóch do siedmiu dni wstrzemięźliwości seksualnej. Dla uzyskania całkowitej pewności, badanie należy powtórzyć dwukrotnie w odstępie czterech tygodni.
2. In vitro - wskazania
Zabieg in vitro zaleca się parom, u których przyczyną niepłodności są:
- obustronna niedrożność jajowodów lub ich brak,
- endometrioza,
- zaburzenia hormonalne skutkujące brakiem owulacji,
- nieprawidłowe parametry nasienia mężczyzny,
- niepłodność idiopatyczna, czyli o nieznanym podłożu.
Metoda in vitro zalecana jest również parom, które podjęły trzy-sześć nieudanych prób inseminacji domacicznej (bezpośrednie wprowadzenie nasienia partnera do macicy kobiety). Czasami próby zapłodnienia in vitro podejmuje się po krótkim etapie leczenia niepłodności, ze względu na wiek kobiety. Im bowiem kobieta starsza, tym mniejsza szansa na urodzenie dziecka. Skuteczność in vitro sięga 25-40% i zależy od wieku kobiety, masy jej ciała, prowadzonego stylu życia i ogólnego stanu zdrowia. Stosowanie używek czy leczenie się na inne choroby obniża skuteczność zabiegu in vitro. Za to, czy kobieta zajdzie w ciążę po zapłodnieniu pozaustrojowym, odpowiada również reakcja organizmu na stymulację hormonalną. Przeciwwskazaniem do in vitro jest ogólny zły stan zdrowia partnerów, brak czynności jajników oraz choroba nowotworowa.
3. In vitro - przebieg
Zapłodnienie in vitro polega na wprowadzeniu plemnika do komórki jajowej poza ustrojem kobiety. Aby przeprowadzić ten proces potrzebne są zarówno żeńskie, jak i męskie komórki płciowe. W celu pozyskania kilku lub nawet kilkunastu jajeczek od kobiety, a także przygotowania macicy do zagnieżdżenia się zarodków, przeprowadzane jest leczenie hormonalne (codzienne zastrzyki hormonem FSH). Stymulacja jajeczkowania podczas in vitro wymaga kilku wizyt w klinice, podczas których lekarz za pomocą USG ocenia liczbę i wielkość pęcherzyków jajnikowych oraz określa stężenie estradiolu w surowicy krwi. Gdy pęcherzyki osiągają odpowiednią wielkość, kobiecie robi się zastrzyk z beta-hCG, który wyzwala owulację.
Najpóźniej po 36 godzinach od podania zastrzyku dokonuje się aspiracji komórek jajowych przez pochwową punkcję jajników. Zabieg pobrania żeńskich gamet przeprowadzany jest w krótkotrwałym znieczuleniu, za pomocą specjalnej dwukanałowej igły, pod kontrolą USG. Uzyskany drogą aspiracji płyn pęcherzykowy jest dokładnie przeszukiwany przy pomocy mikroskopu o dużej rozdzielczości. Pozyskane komórki jajowe są pojedynczo przenoszone na płytki z pożywką hodowlaną, a następnie zamykane w inkubatorze na 3-6 godzin, gdzie dojrzewają w temperaturze 37ºC. Następnie przeprowadza się procedurę zapłodnienia in vitro.
Do komórek jajowych podczas in vitro dodawane są plemniki pochodzące z nasienia partnera. Jeśli mężczyzna ma obniżone parametry nasienia lub cierpi na azoospermię, istnieje możliwość skorzystania z nasienia dawcy. Komórki jajowe w obecności plemników inkubuje się przez 16-20 godzin, po czym sprawdza się prawidłowość przebiegu procesu zapłodnienia. Zapłodnienie komórek jajowych można również przeprowadzić metodą ICSI, która polega na bezpośrednim wstrzyknięciu za pomocą specjalnego urządzenia jednego plemnika do jajeczka. Metoda ICSI jest stosowana w przypadku bardzo małej ilości plemników lub ich obniżonej jakości.
Transfer zarodków do macicy przeprowadzany jest w 2, 3, a niekiedy także 5 dobie od zapłodnienia. Proces odbywa się przy pomocy specjalnego, miękkiego cewnika, wypełnionego niewielką ilością pożywki. Zabieg trwa dość krótko i jest w zasadzie bezbolesny. Gdy istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia chorób genetycznych i tylko w wybranych, wysoko wyspecjalizowanych placówkach zdrowia, dokonywana jest diagnostyka preimplantacyjna. Z zarodków in vitro pobiera się 1-2 komórki jajowe, które poddawane są ocenie genetycznej. W ten sposób w procesie zapłodnienia in vitro wykorzystane są jedynie zdrowe zarodki. W przypadku kobiet młodszych niż 35 lat, do jamy macicy przenosi się 2 zarodki, natomiast u starszych – 3. Zdarza się, że wszystkie wprowadzone zarodki się przyjmą i wtedy dzięki in vitro na świat przychodzą bliźnięta. Trojaczki w wyniku in vitro należą obecnie do rzadkości.
Niewykorzystane do zabiegu in vitro zarodki zamraża się w ciekłym azocie, aby móc je wykorzystać w przyszłości, jeśli pierwszy cykl nie zakończy się sukcesem. Po dwóch tygodniach od przeniesienia zarodków do macicy kobieta powinna wykonać test ciążowy. Wynik pozytywny testu nie zawsze oznacza jednak powodzenia in vitro. Czasami pojawia się miesiączka i należy rozważyć podjęcie kolejnej próby. Po zabiegu in vitro lekarze zalecają spokojny tryb życia, unikanie gorących kąpieli i przyjmowanie dużej ilości płynów. W piątym tygodniu od zapłodnienia wykonywane jest badanie USG. Po zapłodnieniu in vitro istnieje ryzyko porodu przedwczesnego.
Joanna Krocz