Atopowe zapalenie skóry

Atopowe zapalenie skóry, w skrócie AZS (ang. atopic dermatitis), znane jest również jako wyprysk atopowy, egzema atopowa, egzema endogenna i alergiczne zapalenie skóry. AZS to choroba skóry zaliczana do chorób alergicznych. Uwarunkowana jest genetycznie, a jej objawy powstają w wyniku nieprawidłowych reakcji immunologicznych organizmu. Atopowe zapalenie skóry związane jest z niewłaściwą odpowiedzią odpornościową na małe dawki antygenów, w wyniku czego dochodzi do nadmiernego wytwarzania przeciwciał IgE. Przez niektórych AZS zaliczane jest do chorób psychosomatycznych.

1. Objawy atopowego zapalenia skóry

Przewlekłe, silnie swędzące, powierzchowne zapalenie skóry o różnym przebiegu i różnej manifestacji ogólnie można podzielić na:

• egzemę niemowlęcą (ognipiór) – od około trzeciego miesiąca życia na skórze dziecka występują miejscowe zaczerwienienia, tworzą się pęcherzyki, skóra na twarzy i głowie łuszczy się;
• atopowe zapalenie skóry młodocianych i dorosłych – zwykle występują symetryczne zmiany skórne na twarzy, karku, w zgięciach łokci i kolan; skóra jest sucha, zaczerwieniona, pogrubiała, swędzi. Miejsca zmienione chorobowo mogą ulegać przebarwieniom.

Zobacz film: "Jak przebiega atopowe zapalenie skóry u dzieci?"

Główne objawy atopowego zapalenia skóry, to: zaczerwienienie skóry, suchość skóry, świąd zmian skórnych wywołujący potrzebę drapania się, skłonność do nawrotowych zakażeń bakteryjnych skóry, łuszczenie się skóry. Zmiany skórne najczęściej lokalizują się na twarzy i szyi oraz w zgięciach łokciowych i kolanowych. Czasami mogą obejmować całe ciało. Atopowemu zapaleniu skóry często towarzyszą inne schorzenia atopowe, takie jak: astma oskrzelowa, katar sienny, alergiczne zapalenie spojówek. AZS ma wieloletni przebieg z okresami mniej lub bardziej nasilonych objawów. W przebiegu choroby duże znaczenie ma stres emocjonalny, który sam nie stanowi bezpośredniej przyczyny objawów, ale wpływa na układ nerwowy i może stać się czynnikiem wyzwalającym nieprawidłowe reakcje immunologiczne organizmu.

2. Przyczyny atopowego zapalenia skóry

Przyczyny AZS nie są do końca znane. Przyjmuje się, że atopowe zapalenie skóry jest uwarunkowane genetycznie, a mechanizm jego rozwoju ma charakter immunologiczny. Choroba zaczyna się często już w okresie niemowlęcym. Czasami ustępuje po osiągnięciu przez dziecko dojrzałości płciowej. Pacjenci dotknięci AZS charakteryzują się specjalną strukturą osobowości, reagującą swoiście na stresy psychiczne. Atopowe zapalenie skóry pojawia się zwłaszcza w sytuacjach obciążenia emocjonalnego we wciąż nawracających cyklach.

W niektórych przypadkach AZS jest spowodowana substancjami drażniącymi działającymi na skórę, np. mydłem czy rozpuszczalnikami. Nowe badania wykazują, że niektóre środki spożywcze – zwłaszcza produkty mleczne, jaja, cytrusy – mogą powodować świąd i zaczerwienie skóry. Skóra atopowa może też reagować patologicznie na takie czynniki, jak alergeny (roztocza kurzu domowego, sierść zwierzęca, zarodniki grzybów itp.), krańcowe wahania temperatury powietrza, wełniana odzież, oleje i tłuszcze, alergizujące związki chemiczne. Choremu może zaszkodzić kąpiel w słodkiej wodzie, podczas gdy kąpiele morskie są tolerowane dobrze.

3. Możliwe następstwa i powikłania AZS

Atopowe zapalenie skóry jest chorobą ciężką, która dotyka zwykle niemowlęta i dzieci. Występuje ona często u osób, które same – lub członkowie ich rodzin – cierpią na katar sienny, astmę oskrzelową lub zapalenie spojówek. Na AZS choruje około 7-10% niemowląt i dzieci. Charakterystyczny dla atopowego zapalenia skóry jest silny i występujący okresowo świąd, zmuszający do rozdrapywania skóry. W efekcie dochodzi niekiedy do poważnych uszkodzeń skóry i jej wtórnego zakażenia. Choroba stanowi zwykle duże obciążenie nie tylko dla pacjenta, ale również dla jego rodziny. Dzieci cierpią bardzo, szczególnie nocą z powodu nieznośnego swędzenia ciała. W takich przypadkach zachodzi konieczność stosowania maści antyhistaminowych i uspokajania chorego. AZS może prowadzić do utraty pewności siebie, osamotnienia i depresji. Niekiedy konieczne jest leczenie psychoterapeutyczne.

4. Zapobieganie atopowemu zapaleniu skóry

Niektórzy lekarze zalecają, aby dzieci z rodzin dotkniętych AZS karmić tzw. gotową żywnością hipoalergizującą. Korzyści wynikające ze stosowania tego rodzaju diety nie zostały jak dotąd udowodnione naukowo. Poniżej przedstawiono praktyczne wskazówki, jak radzić sobie z atopowym zapaleniem skóry na co dzień.

• Stwórz jak najbardziej stabilną sytuację emocjonalną. Naucz się technik odprężania, aby łatwiej zwalczać stresy, które stanowią bodźce do nowych rzutów choroby.
• Unikaj klimatu skrajnie wilgotnego i skrajnie suchego.
• Przy suchym powietrzu używaj nawilżaczy.
• Unikaj wełnianej i szorstkiej odzieży. Dobre są ubrania bawełniane, ewentualnie jedwabne.
• Do mycia twarzy używaj łagodnego mleczka, a nie zwykłych środków myjących.
• Nie stosuj pieniących dodatków kąpielowych, lecz sięgnij po nawilżające olejki.
• Kąp się w lekko ciepłej, a nie gorącej wodzie.
• Po kąpieli nawilż ciało mleczkiem, kremem lub maścią.
• Po wypraniu bielizny i odzieży dokładnie je spłucz. Do ostatniego płukana można dodać jedną łyżkę octu.
• Jeśli wyprysk umiejscowiony jest na stopach, unikaj wysokich i ciasnych butów, np. gumowców.
• Noś lekką, przewiewną i odstającą od ciała (niedopasowaną) odzież.
• Unikaj źle tolerowanych pokarmów.

5. Leczenie atopowego zapalenia skóry

Atopowe zapalenie skóry często bywa mylone z łuszczycą. Leczenie AZS może być przyczynowe albo objawowe. Jeśli można stwierdzić czynnik uczulający, leczenie jest przyczynowe i polega na eliminowaniu z otoczenia chorego alergenów wywołujących rzuty choroby. Można podejmować próby odczulania. Leczenie objawowe sprowadza się do łagodzenia dolegliwości poprzez farmakoterapię i noszenie specjalistycznej odzieży antyalergicznej. Leczenie farmakologiczne obejmuje podawanie choremu środków przeciwhistaminowych, a w okresie zaostrzeń choroby maści lub tabletek z kortykosteroidami. W terapii AZS czasami konieczne jest leczenie immunosupresyjne. Nieodzowne są zabiegi systematycznego i nawilżania suchej skóry.

Jeśli samopomoc nie przynosi efektu i dolegliwości stają się nie do zniesienia, lekarz stosuje najczęściej maść lub krem zawierający kortykosteroidy. Preparaty te często bywają jednak nadużywane, gdyż dają bardzo szybki efekt. Po odstawieniu leku dolegliwości często wracają z większym niż poprzednio nasileniem. Istnieje też możliwość wystąpienia różnych objawów ubocznych. Atopowe zapalenie skóry może trwać miesiącami, a nawet latami. Przez tak długi okres nie można jednak stosować kortykosteroidów. Leki te należy traktować jako rezerwę na wypadek wyraźnego pogorszenia stanu chorego. Silny, nocny świąd skóry pomagają łagodzić leki przciewhistaminowe. Niektóre z nich mają jednak tak silne działanie uspokajające, że jeszcze następnego dnia rano pacjent bywa senny.