Badanie czystości pochwy. Czym jest biocenoza pochwy?

Badanie czystości pochwy ma na celu ewentualne wykrycie chorobotwórczych bakterii lub grzybów. Wykonywane najczęściej przed porodem u kobiet w ciąży, ale również u kobiet w wieku menopauzalnym. Niekorzystne zmiany mogą wystąpić również po leczeniu antybiotykiem, a nawet w wyniku zbyt intensywnej higieny intymnej. Jak zinterpretować wyniki biocenozy pochwy?

1. Czym jest badanie czystości pochwy?

Badanie czystości pochwy, inaczej ocena biocenozy pochwy lub badanie flory pochwy jest istotnym i często wykonywanym badaniem w praktyce ginekologicznej. Stany zapalne pochwy i sromu są jednymi z najczęściej występujących dolegliwości ze strony dróg rodnych kobiety.

Dolegliwości te pod postacią świądu, pieczenia, czy obfitych upławów z pochwy mogą być bardzo uciążliwe i zdarza się, że pomimo stosowanego leczenia nawracają one stosunkowo często.

W takich sytuacjach mikrobiologiczna ocena czystości pochwy pomaga sprecyzować przyczynę stanów zapalnych poprzez określenie rodzaju patogenu, stwierdzenie nieprawidłowości w składzie fizjologicznej flory pochwy, a także właściwie dobrać leczenie, które pozwoli zapobiegać częstym nawrotom.

Zobacz film: "Co może wykryć cytologia?"

Badanie czystości pochwy jest badaniem prostym, bezbolesnym i niedrogim. Wynik jest najczęściej podawany w stopniach czystości pochwy opracowanych wg Kuczyńskiej i dodatkowo może zawierać sugestie co do dalszego postępowania diagnostycznego lub terapeutycznego.

Istnieje także kilka innych skal oceny czystości pochwy oceniających nieco odmienne parametry. Wszystkie one stanowią cenne narzędzie diagnostyczne do oceny prawidłowości flory bakteryjnej pochwy, a co za tym idzie zapobiegania często poważnym konsekwencjom zdrowotnym jej zaburzeń.

2. Znaczenie flory bakteryjnej pochwy

W warunkach fizjologicznych dolne piętro kobiecych dróg rodnych aż do wysokości szyjki macicy nie jest środowiskiem jałowym. Jest ono skolonizowane przez liczne mikroorganizmy, które tworzą tam stabilną, samodzielną biocenozę i pełnią bardzo istotne funkcje.

Najważniejszym składnikiem tej biocenozy są Gram dodatnie pałeczki kwasu mlekowego, zwane także pałeczkami Doderleina, lub inaczej pałeczkami Lactobacillus takimi jak L. acidophilus, L. fermentum, L. plantarum, L. delbrueckii, L. rhamnosus.

Ich podstawowe znaczenie polega na zasiedlaniu nabłonka pochwy, a tym samym uniemożliwieniu jego kolonizacji przez patogenne szczepy bakterii takie, jak Staphylococcus, Corynebacterium, Streptococcus, Enterococcus, Peptostreptococcus, Bacteroides, Porphyromonas, Gardnerella, Ureaplasma, Mycoplasma, Propionibacterium, Escherichia, Klebsiella, Mobiluncus, Veillonella, Clostridium itd.

Już sama obecność prawidłowej flory fizjologicznej zapobiega przyleganiu tych patogenów do nabłonka pochwy. Ponadto pałeczki kwasu mlekowego posiadają zdolność rozkładu glikogenu do kwasu mlekowego, który zakwasza środowisko pochwy (pH w granicach 3,5-4,2), tworząc tym samym nieprzyjazne środowisko dla szczepów patogennych.

Dodatkowo pałeczki te wytwarzają nadtlenek wodoru, który zapobiega rozwojowi bakterii beztlenowych, a także swoją obecnością stymulują miejscowy układ odpornościowy do ciągłej gotowości.

Biorąc pod uwagę tak istotne funkcje flory fizjologicznej pochwy z łatwością można sobie wyobrazić, że wszelkie zaburzenia jej prawidłowości mogą prowadzić do rozprzestrzeniania się bakterii patogennych i powstawania stanów zapalnych pochwy i sromu.

Warto także pamiętać, że na stan flory fizjologicznej istotnie wpływają takie czynniki, jak sytuacja hormonalna organizmu (pokwitanie, ciąża, cykl płciowy, przekwitanie), właściwa higiena osobista, nawyki seksualne oraz przede wszystkim niekontrolowane stosowanie antybiotyków, które szybko wyniszczają florę pochwy, ułatwiając inwazję patogennych bakterii i grzybów.

3. Sposób wykonania badania i ocena mikroskopowa preparatów

Pobranie materiału do badania nie wymaga jakiegoś szczególnego przygotowania, nie powinno być ono jednak wykonywane w trakcie antybiotykoterapii lub zaraz po jej zakończeniu, należy powstrzymać się od współżycia przez 48 godzin przed badaniem, a w dniu pobrania nie powinno być wykonywane badanie ginekologiczne.

Materiał jest pobierany z tylnego sklepienia pochwy z użyciem jałowej wymazówki i jałowego wziernika. Natychmiast po pobraniu wykonuje się rozmaz na szkiełku podstawowym i barwi się preparat metodą Grama.

Należy także wykonać pomiar pH oraz ewentualnie test aminowy (zapachowy) lub posiew materiału na odpowiednie podłoża w celu wyhodowania grzybów, dwoinek rzeżączki, rzęsistka pochwowego i innych patogenów. Przygotowany preparat ocenia się biorąc pod uwagę parametry stosowanej skali oceny czystości pochwy i zgodnie z tym ustala wynik badania.

4. Interpretacja wyników badania czystości pochwy

Biocenozę pochwy ocenia się za pomocą różnorodnych skal. Najpopularniejszą z nich jest skala oceny czystości pochwy wg Kuczyńskiej. W skali tej bierze się pod uwagę takie parametry, jak obecność i liczba pałeczek kwasu mlekowego, obecność i liczba bakterii patogennych i drożdżaków, a także obecność leukocytów w rozmazie.

Skala ta wyróżnia podstawowe stopnie czystości 0, I, II, III, IV i kilka stopni pośrednich I/II, II/III, III/IV i 0/IV. I tak ze stopniem I (najkorzystniejszym) mamy do czynienia wtedy, gdy pałeczki kwasu mlekowego są liczne, brak jest flory patogennej i leukocytów, a dodatkowo pH jest odpowiednio niskie. Natomiast stopień IV oznacza brak pałeczek kwasu mlekowego, liczną florę patogenną, pojedyncze lub liczne leukocyty oraz stosunkowo wysokie pH.

Warto także wspomnieć o stopniu 0, w którym brak jest pałeczek, brak patogenów, pojedyncze lub liczne leukocyty i wysokie pH. Stopnie od I do II/III uważamy za stany prawidłowe, natomiast stopnie III do IV oraz stopień 0 to stany nieprawidłowe, świadczące najczęściej o obecności stanu zapalnego pochwy (tak zwanej bakteryjnej waginozy BV) wymagającego właściwego leczenia.

Z innych powszechnie stosowanych skal można wymienić skalę Amsela, w której o obecności stanu zapalnego świadczy stwierdzenie co najmniej 3 z 4 objawów:

• szaro-białej wydzieliny;
• obecności komórek „clue cells”;
• kwasowości powyżej 4,5 pH;
• rybiego zapachu (dodatni test aminowy).

Stosuje się także skalę Nugenta, która opiera się na oszacowaniu proporcjonalnego udziału poszczególnych rodzajów bakterii w preparacie i jego ocenie liczbowej. Wyniki ocenia się w skali punktowej od 0 do10 punktów, przy czym wynik do 4 punktów to stan prawidłowy, od 4 do 6 to stan pośredni, a powyżej 6 to już bakteryjna waginoza.

Często w celu bardziej precyzyjnej oceny czystości pochwy stosuje się dodatkowo parametry z różnych skal oraz inne dodatkowe metody diagnostyczne. Dzięki temu wynik badania jest bardziej miarodajny i pozwala z dużą precyzją wykryć wszelkie nieprawidłowości i w razie potrzeby odpowiednio je leczyć.