Cytomegalia u noworodka

Cytomegalia dotyczy około 1% noworodków. Jest chorobą wirusową, wywoływaną przez CMV. W Europie Środkowej jej nosicielem jest około 60-80% populacji. Większość zakażeń cytomegalią ma charakter bezobjawowy. Wirus CMV rozprzestrzenia się na drodze kontaktów seksualnych, drogą wstępującą z matki na płód w czasie ciąży i podczas porodu, poprzez transfuzję krwi albo przeszczep zainfekowanych narządów. Cytomegalia wrodzona, czyli występująca u noworodka zakażonego od chorej w ciąży matki, może się ujawniać zaraz po urodzeniu lub w późniejszym okresie rozwoju dziecka.

1. Ryzyko zakażenia wirusem CMV

Zakażenie wirusem CMV może mieć charakter pierwotny lub nawrotowy – jeśli następuje reaktywacja wcześniej bytującego, uśpionego w organizmie wirusa lub nadkażenie nowym szczepem CMV. Cytomegalowirus może występować we wszystkich płynach ustrojowych i tkankach. Źródło zakażenia stanowią: ślina, wydzielina szyjki macicy, pokarm kobiecy, nasienie mężczyzny. Częstość zakażeń zależy od wieku osoby, aktywności seksualnej i statusu socjoekonomicznego. Okresy życia, w których występuje największe ryzyko narażenia na infekcję CMV, to: wczesne dzieciństwo, okres dojrzewania, okres rozrodczy.

Co zwiększa prawdopodobieństwo zakażenia cytomegalowirusem?

Zobacz film: "Krwawienie w ciąży - przyczyny i postępowanie"

• Duża aktywność seksualna i częste zmienianie partnerów seksualnych.
• Niedawno rozpoczęte życie płciowe.
• Stwierdzenie choroby przenoszonej drogą płciową.
• Posiadanie dzieci w wieku przedszkolnym.
• Wykonywanie zawodu przedszkolanki, opiekunki do dzieci w żłobku, nauczycielki, pielęgniarki w placówkach opieki zdrowotnej.

Można wyróżnić grupy ryzyka zakażenia CMV. Należą do nich:

• dzieci matek zakażonych pierwotnie CMV w ciąży, w trakcie porodu i po porodzie,
• biorcy szpiku kostnego, narządów wewnętrznych i świeżej krwi,
• osoby podejmujące częste kontakty płciowe z różnymi partnerami,
• osoby chore na AIDS,
• osoby leczone lekami immunosupresyjnymi.

2. Zakażenie cytomegalią w ciąży

Coraz częściej występującym problemem jest ciąża u pacjentek, które mają obniżoną odporność. Są to zwykle kobiety po chemioterapii, poddane immunosupresji po transplantacji lub zakażone wirusem HIV. W tej grupie pacjentek często dochodzi do nawrotowych zakażeń wirusem CMV. Chodzi tutaj albo o reaktywację uśpionego w organizmie wirusa na okres ciąży, albo o ponowne nadkażenie kobiety nowym typem drobnoustroju. Pierwotna infekcja CMV u kobiet ciężarnych przebiega zazwyczaj skąpoobjawowo lub nawet bezobjawowo. Niektóre z pojawiających się objawów mogą sugerować mononukleozę zakaźną – jest to tzw. zespół mononukleozopodobny. Rzadko w przebiegu cytomegalii u ciężarnych występują bóle głowy, ból gardła, kaszel i gorączka.

Zakażenie wirusem cytomegalii w trzecim trymestrze ciąży może prowadzić do porodu przedwczesnego. Zakażenie noworodka rzadko następuje w czasie porodu. Krótkie trwanie ciąży i dystrofia płodu zwiększają ryzyko wystąpienia u noworodka pełnoobjawowej cytomegalii. Jeśli matka chorująca na cytomegalię karmi piersią, może zarazić swoje dziecko w pierwszych miesiącach życia. Zakażeniu przez pokarm matki ulega około 40-60% noworodków karmionych naturalnie. Infekcje te są jednak bezobjawowe i nie pozostawiają żadnych zdrowotnych konsekwencji dla dziecka.

3. Objawy cytomegalii wrodzonej

Jeśli kobieta ulegnie w ciąży pierwotnemu zakażeniu CMV, prawdopodobieństwo zarażenia dziecka wynosi ok. 20-50%. Ponadto, wśród maluchów szczególnie narażonych na to schorzenie, cytomegalia pełnoobjawowa rozwija się w ok. 10-15% przypadków. U pozostałych noworodków, które uległy zakażeniu wewnątrzmacicznemu, objawy choroby mogą się ujawnić w odległym czasie w postaci uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego, wad słuchu i wzroku. Nasilenie objawów wrodzonej cytomegalii zależy od okresu ciąży, w którym matka uległa pierwotnej ekspozycji na wirusa. Najcięższy przebieg choroby u noworodków mają infekcje nabyte przez matkę w pierwszym trymestrze ciąży.

Jeżeli zakażenie wirusem CMV rozwinie się u kobiety w pierwszych miesiącach ciąży, możliwe jest wystąpienie powikłań u dziecka. Są to przede wszystkim:

• wady wrodzone,
• mikrocefalia,
• zwapnienia śródczaszkowe,
• niska masa noworodka.

W przypadku zakażenia mającego miejsce na końcowym etapie ciąży, powstaje ryzyko objęcia chorobą narządów ciała, co może prowadzić do uszkodzenia wątroby, małopłytkowości, plamicy, czy śródmiąższowego zapalenia płuc. Jednak nawet jeżeli maluch został zarażony w trakcie porodu lub po nim, choroba nie daje wyraźnych objawów.

Pełnoobjawowa cytomegalia wrodzona występuje u około 10-15% noworodków zaraz po urodzeniu lub w ciągu dwóch tygodni od porodu. Objawy cytomegalii wrodzonej, to:

• powiększona śledziona i wątroba,
• zahamowanie rozwoju płodu,
• wirusowe zapalenie wątroby,
• puchlina brzuszna,
• wady serca,
• żółtaczka,
• małopłytkowość i niedokrwistość hemolityczna,
• plamica,
• zapalenie płuc,
• niedrożność dróg żółciowych,
• wady neurologiczne, np. zaburzenia wzroku i słuchu, małogłowie, czy powiększenie komór mózgowych.

Do najczęściej występujących symptomów wrodzonej cytomegalii zaliczamy wzrost poziomu enzymów wątrobowych, żółtaczkę oraz powiększoną wątrobę. Tymczasem małopłytkowości niekiedy towarzyszą zmiany na skórze. Zapalenie siatkówki oraz naczyniówki, obejmujące jedno lub dwóje oczu, pojawia się u ok. 20% zakażonych noworodków. W przypadku, gdy zapalenie dotyczy także plamki żółtej oka, istnieje ryzyko utraty wzroku, zeza lub uszkodzenia nerwu wzrokowego. W wyniku pełnoobjawowej cytomegalii zaburzenia słuchu pojawiają się u ok. 50% dzieci, natomiast w przypadku choroby przebiegającej bezobjawowo – u ok. 30%. Rokowania w cytomegalii wrodzonej są złe. 10% noworodków umiera. Te dzieci, które przeżyją, mają zwykle upośledzenie umysłowe różnego stopnia, problemy z równowagą, mikrocefalię, wady słuchu i wzroku, trudności z nauką.

4. Leczenie cytomegalii u ciężarnych

Ze względu na nieznane ryzyko wystąpienia cytomegalii wrodzonej i trudne do określenia nasilenie objawów u noworodka, u kobiet z zakażeniem pierwotnym raczej schorzenia się nie leczy. Dużo ważniejsze jest zapobieganie jego wystąpieniu poprzez unikanie przebywania wśród osób po immunosupresji, chorych na grypę lub mononukleozę oraz dzieci w wieku przedszkolnym. Idealnym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie obowiązkowych szczepień dziewcząt przed ukończeniem okresu dojrzewania. Niestety, jak dotąd szczepionka na CMV nie została jeszcze wynaleziona. Nie posiadamy także leków, które mogłyby okazać się skuteczne w walce z wirusem u kobiet ciężarnych.