Cytomegalia - objawy i leczenie. Zakażenie cytomegalią w ciąży

Cytomegalia w ciąży ma groźne skutki zdrowotne dla dziecka. Obecnie profilaktyka zakażeń cytomegalią w ciąży sprowadza się głównie do unikania przez ciężarną kontaktów z osobami z grup wysokiego ryzyka zakażenia, np. osób poddawanych leczeniu immunosupresyjnemu, dzieci w wieku przedszkolnym, dorosłych z objawami grypopodobnymi lub przypominającymi mononukleozę. Badaniem w kierunku cytomegalii powinny być objęte wszystkie kobiety planujące ciąże oraz ciężarne. Cytomegalia - co to za choroba?

1. Choroba cytomegalia - czym jest?

Cytomegalia należy do chorób wirusowych. Jest szeroko rozpowszechniona na całym świecie. W większości przypadków przebiega bezobjawowo. Wirus cytomegalii - cytomegalowirus (ang. Cytomegalovirus – CMV wirus) jest swoisty dla ludzi.

Po raz pierwszy został wyizolowany ze ślinianki chorego noworodka w 1956 roku. U noworodków cytomegalia jest jednym z najcięższych zakażeń wirusowych. Istnieją dwie główne drogi zakażenia dziecka:

• od matki chorującej w czasie ciąży przez łożysko lub szyjkę macicy;
• przy porodzie, gdy noworodek przechodzi przez kanał rodny.

Zobacz film: "Aktywność fizyczna w ciąży"

Szacuje się, że 60-80 proc. mieszkańców Europy Środkowej jest nosicielami wirusa cytomegalii. Wśród ciężarnych mieszkanek Europy obecność wirusa na początku ciąży stwierdza się w 45% przypadków.

Tak częste występowanie wirusa cytomegalii w populacji wynika z łatwego rozprzestrzeniania się zakażenia: przez kontakt ze śliną, moczem, nasieniem, wydzieliną pochwy, poprzez transfuzję krwi oraz przeszczepy narządów. Najczęściej do zakażenia wirusem CMV dochodzi w okresie dzieciństwa, w żłobku lub przedszkolu oraz w okresie dorastania – w szkole.

Cytomegalia to nie tylko choroba kobiet w ciąży i dzieci. Cytomegalia u mężczyzn również występuje, jednak zazwyczaj przebiega bezobjawowo i bez powikłań.

2. Cytomegalia w ciąży

Cytomegalia wrodzona u młodocianych ciężarnych jest spotykana stosunkowo często. Wirus cytomegalii to najczęstsza wirusowa przyczyna wewnątrzmacicznego zakażenia płodu.

Uważa się, że około 1 proc. noworodków ulega zakażeniu w okresie prenatalnym, czego następstwem są zaburzenia i opóźnienia w rozwoju umysłowym dziecka, trudności w nauce, zaburzenia słuchu oraz upośledzenie wzroku. Do zarażenia płodu dochodzi najczęściej, gdy kobieta po raz pierwszy ma kontakt z wirusem CMV, będąc w ciąży (zakażenie pierwotne ma miejsce w czasie ciąży).

Ciąża może zwiększać wrażliwość ciężarnych na zakażenie wirusem oraz na uaktywnianie się postaci dotychczas nieaktywnych w organizmie. Najbardziej niebezpieczna dla płodu jest infekcja pierwotna, rozwijająca się u ciężarnej do 20. tygodnia ciąży.

Prowadzić może bowiem do małogłowia oraz zwapnień śródczaszkowych. Infekcja przypadająca na drugą połowę ciąży może powodować u dziecka zapalenie wątroby, zapalenie płuc i ciężką małopłytkowość.

Zakażenie nawracające u matki, czyli takie, gdy kobieta przeszła chorobę w dzieciństwie i wytworzyła przeciwciała, a w okresie ciąży znowu zachorowała na cytomegalię, również stanowi ryzyko przeniesienia wirusa na dziecko. 40-60 proc. noworodków karmionych piersią przez matki chore na cytomegalię zostaje zakażonych w pierwszych miesiącach życia, ale infekcje te przebiegają na ogół łagodnie.

3. Rodzaje zakażeń cytomegalią

Możemy wyróżnić trzy postacie kliniczne cytomegalii:

• wrodzona cytomegalia;
• zakażenie CMV nabyte (również cytomegalia potransfuzyjna);
• zakażenie u osób z ciężkimi niedoborami odporności.

4. Cytomegalia – objawy

Objawy cytomegalii są mało charakterystyczne.

CMV - objawy:

• zapalenie gardła;
• wysoka temperatura ciała;
• zmęczenie;
• ból głowy;
• kaszel;
• powiększone węzły chłonne.

Czasami występuje również wysypka na skórze. Objawy cytomegalii często są mylone z objawami infekcji górnych dróg oddechowych.

Cytomegalia - objawy neurologiczne.

U około 10 proc. noworodków zakażonych cytomegalią pojawiają się objawy wrodzonej cytomegalii, m.in.:

• wodogłowie;
• uszkodzenie układu nerwowego;
• głuchota;
• niedowłady spastyczne.

5. Przyczyny cytomegalii

Cytomegalia - jak można się zarazić? Jakie są trzy główne źródła zakażenia cytomegalią?

• bezpośredni kontakt z płynami ciała osoby zakażonej (ślina, mleko, mocz, łzy) lub przez kontakty seksualne;
• transfuzje krwi i preparatów krwiopochodnych, a także transplantacje narządów;
• od matki do płodu poprzez łożysko lub w czasie porodu.

Zwykle do zakażenia dochodzi w dzieciństwie w przedszkolach, szkołach i żłobkach.

6. Zakażenie cytomegalią płodu i noworodka

Infekcje wrodzone u płodów i noworodków występują w 20-50 proc. ostrego zakażenia cytomegalią u ciężarnych. U 10 proc. noworodków ujawnia się zespół wrodzonej cytomegalii, który charakteryzuje się:

• opóźnieniem wzrostu wewnątrzmacicznego,
• żółtaczką,
• powiększeniem wątroby i śledziony,
• małopłytkowością,
• zapaleniem płuc.

Mogą też występować u dziecka zwapnienia śródczaszkowe, zapalenie siatkówki i naczyniówki, głuchota. Rokowania są niestety złe. Aż 10 proc. noworodków umiera, a u tych, które przeżywają, mogą rozwinąć się upośledzenia słuchu i wzroku oraz zaburzenia rozwoju umysłowego. Cytomegalia u niemowlaka często nie daje żadnych objawów, ale mogą one stać się widoczne dopiero w okresie szkolnym.

Trymestr ciąży	Zagrożenia dla płodu
pierwszy	poronienie, wada wrodzona ośrodkowego układu nerwowego, małoocze, bezocze, zmiany na dnie oczu, uszkodzenia naczyniówki, niska masa urodzeniowa
drugi	zakażenie ośrodkowego układu nerwowego, uszkodzenie mózgu, zaburzenia rozwojowe, padaczka, małogłowie, zmiany na dnie oczu, zwapnienia wewnątrzmózgowe
trzeci	poród przedwczesny, zapalenie płuc, nasilona żółtaczka, wodobrzusze, zaburzenia pracy serca, zaburzenia układu nerwowego, zapalenie wątroby, małopłytkowość, niedokrwistość hemolityczna, plamica, wrodzone zwichnięcie stawu biodrowego, zapalenie siatkówki i naczyniówki, powiększenie mózgu

7. Diagnostyka cytomegalii

Cytomegalia - diagnostyka? Cytomegalia u dzieci i u dorosłych diagnozowana jest na podstawie badań krwi i moczu. Jakie badanie na cytomegalię? Rozpoznanie cytomegalii opiera się na badaniu poziomu przeciwciał w klasie IgM i IgG (CMV badanie).

Cytomegalia - wyniki

Obecność przeciwciał klasy IgM (CMV IgM), które mogą przetrwać do półtora roku od pierwotnej infekcji oraz cytomegalia - IgG wysokie świadczą o istnieniu pierwotnej infekcji.

Czułość metody oceniania jest na 99%. Obecność przeciwciał u kobiety na kilka miesięcy przed zajściem w ciążę świadczy o przechorowaniu przez nią cytomegalii. Obecne przeciwciała chronią ją zatem przed świeżą infekcją i czynią zakażenie płodu mało prawdopodobnym. Obecność przeciwciał IgM świadczy o świeżej infekcji, a CMV IgG dodatni świadczy o tym, że kobieta tę infekcję ma za sobą.

W jakiej fazie jest cytomegalia - IgG dodatnie, IgM ujemne? Może to świadczyć o tym, że dana osoba przebyła zakażenie, a wirus pozostaje w uśpieniu. Z kolei dodatnie IgM i ujemne IgG mogą sugerować obecne lub niedawne zakażenie, nową ekspozycję na CMV lub wybudzenie wirusa z uśpienia.

8. Leczenie cytomegalii

Cytomegalia - leczenie

Leczenie cytomegalii jest objawowe, tzn. stosuje się leki przeciwgorączkowe, leki łagodzące ból gardła oraz preparaty witaminowe. Po kilkunastu dniach objawy choroby ustępują i dochodzi do całkowitego wyleczenia się. Cytomegalia u dorosłych nie pozostawia zwykle żadnych śladów.

W przypadku kobiet w ciąży leczenie cytomegalii nie zostało opracowane. Odbywają się dyskusje nad stosowaniem leku przeciwwirusowego zawierającego ganciclovir, jednak jego efekty są wątpliwe, ponieważ mają negatywny wpływ na płód.

Gdy istnieje konieczność ratowania płodu, w wybranych przypadkach ciąży kobiecie podaje się gotowe przeciwciała przeciw CMV. Trwają prace nad skuteczną szczepionką, ale nie ma dowodów na to, że jej zastosowanie zapobiegnie infekcji wewnątrzmacicznej płodu.

Ze względu na duże ryzyko wad rozwojowych płodu i wysoką śmiertelność okołoporodową w przypadku pierwotnej infekcji w czasie ciąży, badania w kierunku cytomegalii powinny być powszechne i rutynowe. Niestety, w Polsce tak nie jest.

9. Zakażenia cytomegalią - powikłania i rokowania

Zwykle cytomegalia przebiega bezobjawowo. Jeśli pojawiają się objawy, także samoistnie ustępują, nie pozostawiając żadnych następstw, często spotykamy zdrowe dzieci po cytomegalii.

W przypadku niektórych grup pacjentów może przyczynić się jednak do ciężkiej choroby, a nawet śmierci.

Szczególnie narażone na groźne powikłania są osoby z obniżoną odpornością (np. po przeszczepach lub zakażonych wirusem HIV). W ich przypadku w następstwie cytomegalii może dojść do:

• zapalenia trzustki lub/i śluzówki przewodu pokarmowego;
• zapalenia naczyniówki i siatkówki;
• zapalenia mózgu;
• śródmiąższowego zapalenia płuc;
• stanów zapalnych nadnerczy.

W przypadku noworodków zakażenia objawowe występują u jedynie 10-15 proc. chorych maluchów, ale u 85-90 proc. spośród nich pojawiają się odległe skutki, m.in.:

• padaczka;
• niedosłuch;
• upośledzenie umysłowe;
• mózgowe porażenie dziecięce;
• upośledzenie widzenia.

10. Zapobieganie zakażeniom cytomegalowirusem

Obecnie nie ma niestety szczepionki chroniącej przed wirusem cytomegalii, dlatego też profilaktyka cytomegalii to przede wszystkim minimalizowanie ryzyka zakażenia.

Jest to ważne szczególnie u kobiet w ciąży, u których, jak wyżej wspomniano, zakażenie może wiązać się z bardzo poważnymi konsekwencjami dla zdrowia dziecka. Często nosicielami wirusa cytomegalii są maluchy poniżej 3. roku życia. Stąd też, jeśli są one pod opieką kobiety w ciąży, należy szczególnie przestrzegać zasad higieny:

• mycia rąk wodą z mydłem przez co najmniej 15-20 sekund po każdej zmianie pieluszki, wytarciu nosa, sprzątaniu zabawek;
• unikania dzielenia się sztućcami;
• unikania picia z jednego naczynia

Kobiety w ciąży, które zajmują się małymi dziećmi, nie powinny również wkładać do swoich ust smoczka dziecka i unikać kontaktu ze śliną malucha. Dobrze jest także regularnie sprzątać wszelkie powierzchnie, które mają kontakt z moczem lub śliną dziecka.