Jakie badania w ciąży?

Gdy kobieta już wie, że nosi w sobie nowe życie, jej największym zmartwieniem staje się prawidłowy rozwój dziecka. Bez przerwy zastanawia się, czy wszystko jest w porządku, czy maleństwo rośnie zdrowo i nic mu nie grozi. W obecnych czasach diagnostyka prenatalna bardzo szybko się rozwija i ciągle dostarcza nowych metod monitorowania stanu płodu.

Już teraz można dokładnie ocenić stan dziecka i już w życiu płodowym poszukiwać groźnych schorzeń. Dzięki tym osiągnięciom nie tylko uzyskujemy wiele informacji o płodzie, lecz także mamy możliwość leczenia wielu zaburzeń jeszcze w łonie matki. Dlatego warto wykonywać przynajmniej obowiązkowe badania w czasie ciąży. Jeżeli ich wyniki nie uspokajają rodziców, mogą skorzystać z rozszerzonej diagnostyki.

1. Badanie ultrasonograficzne w ciąży

USG to jedno z podstawowych badań służących do oceny stanu płodu. Pozwala na jego dokładną obserwację na każdym etapie rozwoju. Umożliwia ustalenie dokładnego wieku ciążowego, przybliżonej masy płodu, rozpoznanie płci, a co najważniejsze – na jego podstawie można stwierdzić, czy dziecko jest zdrowe i rośnie prawidłowo. Ultrasonografii używa się także do poszukiwania chorób genetycznych i innych zaburzeń mogących wpływać na stan zdrowia dziecka. Wykonanie USG w określonym momencie dostarcza niezwykle cennych informacji. W ciąży prawidłowej badanie należy przeprowadzić 3-krotnie (w każdym trymestrze) – między 11. a 14., 18. a 22. oraz 28. a 30. tygodniem. Jeżeli natomiast u kobiety lub płodu stwierdzono jakieś nieprawidłowości (np. nadciśnienie, cukrzycę, krwawienie z dróg rodnych, wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrostu płodu), USG będzie powtarzane częściej, przy dużym zagrożeniu nawet co kilka dni.

2. USG we wczesnej ciąży (5.–11. tydzień)

Nie jest wykonywane rutynowo. Przeprowadza się je przy zagrożeniu poronieniem, czyli gdy u kobiety pojawiły się krwawienie z dróg rodnych lub bóle podbrzusza. W tak młodej ciąży w badaniu można ocenić obecność jaja płodowego, liczbę zarodków, dokładny wiek ciążowy i czynność serca. W tym okresie wszystkie struktury embrionalne są bardzo małe, co praktycznie uniemożliwia rozpoznanie wad wrodzonych, poza dużymi nieprawidłowościami (np. bezczaszkowiec). O wysokim ryzyku utraty ciąży mogą świadczyć spowolniony wzrost i nieregularny kształt jaja płodowego, zbyt wolne bicie serca oraz obecność krwiaków.

3. USG w I trymestrze (11.–14. tydzień)

Zobacz film: "Czego należy unikać w ciąży?"

Przy prawidłowo rozwijającej się ciąży to czas na pierwsze badanie USG. Nareszcie możemy zobaczyć, jak się ma nasz maluszek. Najpierw sprawdza się, czy jajo płodowe jest prawidłowo zbudowane, oraz ich liczbę. Może się okazać, że los obdarzył nas podwójnym szczęściem. W przypadku bliźniąt niezwykle istotne jest, czy mają oddzielne błony płodowe. Przy wspólnych błonach i/lub łożysku ciążę uznaje się za ciążę podwyższonego ryzyka. Wiąże się to z większym zagrożeniem dla płodów, a co za tym idzie – częstszymi badaniami.

Po ocenie budowy jaja sprawdza się czynność serca płodu. Nieprawidłowa praca tego narządu może świadczyć o obecności chorób genetycznych lub wad serca. Wówczas należy rozszerzyć diagnostykę o bardziej specjalistyczne badania.

Kolejnym ważnym elementem USG I trymestru jest ocena wieku ciążowego. To ostatni moment, kiedy można tego dokonać z dużą dokładnością.

Następnie sprawdza się, czy płód ma prawidłową budowę. Dokładnie obserwuje się wszystkie części jego ciała, możliwe do uwidocznienia w tym wieku.

Na koniec poszukuje się objawów mogących świadczyć o obecności zaburzeń strukturalnych, takich jak bezmózgowie czy przepuklina mózgowa, oraz wad genetycznych. Należy jednak pamiętać, że cechy świadczące o wysokim ryzyku zespołu Downa nie potwierdzają występowania choroby, lecz są wskazaniem do wykonania dokładniejszych badań.

4. USG w II trymestrze (18.–22. tydzień)

Ma bardzo duże znaczenie dla oceny rozwoju płodu. W tym czasie można już uwidocznić wszystkie ważne dla życia narządy. Obserwuje się mózg, serce, płuca, jamę brzuszną i jej organy. Dokładnie ogląda się: twarz (oczodoły, nos, szczękę żuchwę i podniebienie), szyję, ręce, nogi oraz kości. Na życzenie rodziców można spróbować określić płeć. Na tym etapie wykrywa się większość wad wrodzonych. Rozpoznanie nieodwracalnych uszkodzeń, niedających szans na dalsze przeżycie dziecka, umożliwia zakończenie ciąży. Stwierdzenie wady serca płodu, którą można leczyć po narodzeniu, pozwala na odpowiednie przygotowanie się na tę chwilę. Poród odbywa się w specjalistycznym ośrodku, w którym zostanie przeprowadzona operacja w pierwszych dniach życia dziecka.

Dużą rolę odgrywa pomiar poszczególnych części ciała płodu. Na tej podstawie określa się jego przybliżoną masę. O patologii świadczy zbyt mała lub duża wielkość. W takim przypadku należy rozszerzyć diagnostykę.

W II trymestrze dokładnie ogląda się łożysko i pępowinę. Sprawdzana jest lokalizacja i dojrzałość łożyska. Na tym etapie można rozpoznać jego przodowanie (nieprawidłowe położenie – zbyt blisko ujścia szyjki macicy). Oznacza to duże ryzyko krwawienia oraz konieczność rozwiązania ciąży cięciem cesarskim zaraz po uzyskaniu przez płód dojrzałości do życia poza organizmem mamy. W pępowinie oceniamy ilość naczyń oraz jej ogólny kształt. Zaburzenia w tym obszarze mogą oznaczać zagrożenie dla płodu lub obecność u matki chorób indukowanych ciążą.

Kolejnym istotnym elementem jest pomiar ilości płynu owodniowego. Zbyt mała lub duża jego ilość często współistnieje z wadami płodu.

5. USG w III trymestrze (28.–32. tydzień)

To zazwyczaj ostatnia kontrola ultrasonograficzna. Sprawdzane są podobne parametry jak w II trymestrze. Ocenia się wzrastanie płodu i rozwój poszczególnych narządów. Określa się przybliżoną masę dziecka. Dużą wagę przykłada się też do łożyska i ilości płynu owodniowego. Jeżeli wszystko jest w porządku, życzymy mamie udanego porodu.

6. Ocena czynności serca płodu

Czynność serca mówi bardzo wiele o stanie płodu. Jeżeli jest prawidłowa, oznacza to, że krew krąży po małym organizmie z odpowiednią prędkością, dostarczając tlen i substancje odżywcze do wszystkich komórek. Serce znajduje się pod kontrolą układu nerwowego. Przy wadach serca lub niedotlenieniu jego praca nie jest miarowa. Może ulegać zwolnieniu lub przyspieszeniu. Przy wadach wrodzonych tego narządu również obserwuje się zaburzenia rytmu. Dlatego kontrola czynności serca ma tak duże znaczenie w ocenie rozwoju dziecka i poszukiwaniu różnego rodzaju chorób i zaburzeń. Rutynowo w tym celu wykonuje się 2 badania: osłuchiwanie czynności serca oraz KTG.

Osłuchiwanie czynności serca płoduza pomocą stetoskopu lub przyrządów elektronicznych powinno odbywać się przy każdej wizycie u lekarza prowadzącego ciążę.

Kardiotokografia (KTG) polega na monitorowaniu pracy serca płodu przy jednoczesnej obserwacji czynności skurczowej macicy. Badanie to pozwala na ocenę stanu ogólnego dziecka oraz wykrywanie ewentualnych zagrożeń dla jego życia lub zdrowia. Wykonuje się je po ukończeniu 24. tygodnia ciąży w ramach intensywnej opieki przedporodowej (gdy podejrzewamy, że ciąża przebiega nieprawidłowo) oraz w trakcie porodu. Dzięki możliwości jednoczesnej oceny częstości rytmu serca płodu i skurczów macicy można dokonać wiarygodnej oceny stanu dziecka. Jeżeli półgodzinny zapis jest prawidłowy, prawie zawsze koreluje to z dobrą formą dziecka. Natomiast zapisy nieprawidłowe mogą się wiązać z zagrożeniem życia. Na podstawie kształtu obu krzywych można podejrzewać określone przyczyny istniejących zaburzeń. Podstawowe znaczenie ma rozpoznanie zwolnienia (bradykardii) lub przyspieszenia (tachykardii) akcji serca.

7. Ocena ruchów płodu

To jeden z najstarszych, ale bardzo istotny sposób oceny stanu płodu. To proste badanie może być przeprowadzone przez samą ciężarną. Kobieta zaczyna odczuwać ruchy dziecka około 18.–20. tygodnia ciąży. Od tego czasu należy liczyć ruchy płodu. Powinno ich być przynajmniej 10 w ciągu 2 godzin. Dlatego obserwacje trzeba prowadzić do tej właśnie liczby i sprawdzić, jak długo to trwało. Poza tym jeśli przyszła matka zaobserwuje, że maluch rusza się dużo dynamiczniej niż zazwyczaj lub jest nad wyraz spokojny, powinna zgłosić się do lekarza. Może to zwiastować pojawienie się zaburzeń (np. niedotlenienia).

Jeśli kobieta ma problemy z oceną ruchów płodu, można je ocenić za pomocą USG. Wówczas obserwuje się wszystkie elementy aktywności ruchowej: ruchy tułowia, głowy, kończyn oraz ruchy oddechowe.

8. Badania krwi matki

Od chwili zapłodnienia organizm kobiety przystosowuje się do nowej funkcji. Utrzymanie prawidłowej ciąży wiąże się między innymi z prawidłowym funkcjonowaniem układu hormonalnego. Z kolei układ krążenia kobiety łączy się z krwiobiegiem płodu. Dlatego w surowicy kobiety można wykryć substancje produkowane przez łożysko i inne elementy jaja płodowego. Na podstawie stężenia wybranych związków chemicznych można ocenić stan płodu i poszukiwać niektórych wad genetycznych. Należy jednak pamiętać, że uzyskane w ten sposób informacje dotyczą ryzyka obecności zaburzeń i aby je potwierdzić, należy przeprowadzić badania bardziej inwazyjne.

Gonadotropina kosmówkowa (hCG) to hormon produkowany przez embrion, a następnie łożysko. Można go wykryć zaraz po zagnieżdżeniu się zarodka w błonie śluzowej macicy, czyli po niespełna 7–11 dniach od zapłodnienia. Od tego czasu poziom hCG podwaja się co 2. dzień aż do 2.–3. miesiąca ciąży, a następnie systematycznie maleje aż do dnia porodu. Przy ciąży bliźniaczej stężenie gonadotropiny jest znacznie wyższe. Może 3–10-krotnie przekraczać normę dla ciąży pojedynczej. Zbyt niskie stężenia hCG, w porównaniu z normą dla danego wieku ciążowego, sugerują zagrożenie utratą ciąży lub obecność ciąży pozamacicznej.

Test potrójny przeprowadza się między 16. a 18. tygodniem ciąży. Po pobraniu krwi żylnej w surowicy matki oznacza się stężenie α-fetoproteiny (AFP – białko wytwarzane przez płód we wczesnej ciąży), hCG oraz estriolu. Nieprawidłowe stężenia tych substancji świadczą o zwiększonym ryzyku występowania zespołu Downa, Edwardsa, Turnera, wad cewy nerwowej.

Test podwójny można wykonać już w 11.–14. tygodniu ciąży. W surowicy matki (po pobraniu krwi żylnej) oznacza się stężenie hCG i białka PAPP-A (białko powstające w trofoblaście – część zarodka, która później będzie tworzyć kosmówkę). Tak jak w teście potrójnym nieprawidłowy poziom badanych parametrów oznacza zwiększone prawdopodobieństwo choroby genetycznej (np. zespołu Downa).

9. Badania inwazyjne w ciąży

Na podstawie wyników badania USG, testu podwójnego lub potrójnego oraz wieku przyszłej mamy można wyliczyć jedynie ryzyko występowania u płodu chorób genetycznych. Jeżeli obliczone prawdopodobieństwo jest wysokie, a strach o zdrowie dziecka spędza sen z powiek przyszłym rodzicom, mogą się zdecydować na przeprowadzenie inwazyjnej diagnostyki prenatalnej. Badania te pozwalają wykluczyć lub potwierdzić obecność zaburzeń chromosomowych i otwartej wady ośrodkowego układu nerwowego (mózg, rdzeń kręgowy). Uzyskany materiał można wykorzystać do badania kariotypu płodu (ocena wyglądu i liczby chromosomów), aktywności enzymów oraz wykonania analizy DNA.

Amniopunkcja jest najbardziej popularną w Polsce formą diagnostyki prenatalnej. Polega na nakłuciu przez powłoki brzuszne jamy owodni (przestrzeń wypełniona płynem owodniowym, w której znajduje się płód) pod kontrolą USG (lekarz obserwuje miejsce wkłucia i porusza igłą tak, aby nie dotknąć płodu ani łożyska). Następnie pobiera się około 20 ml płynu owodniowego. W płynie znajdują się komórki płodu pochodzące ze skóry, dróg moczowych, oddechowych i przewodu pokarmowego. Uzyskany z nich materiał genetyczny służy do badania kariotypu. Amniopunkcja jest obarczona niewielkim ryzykiem powikłań, w tym utraty ciąży (0,5–1%).