Hiperprolaktynemia

Zbyt duże stężenie prolaktyny zahamowuje pulsacyjne wydzielanie podwzgórzowych gonadoliberyn, a przez to upośledza wydzielanie z przysadki gonadotropin – folikulotropiny i lutropiny. Ponadto blokuje również receptory dla tych hormonów w samych gonadach.

Konsekwencją tego jest zahamowanie czynności jajników u kobiet (brak jajeczkowania, niedobór estrogenów i progesteronu) i czynności jąder u mężczyzn (uszkodzenie spermatogenezy, niedobór testosteronu). Zaburzenia te określamy jako hipogonadyzm hiperprolaktynowy. Objawia się on klinicznie u kobiet zaburzeniami miesiączkowania, rzadkim miesiączkowaniem lub brakiem miesiączki, niepłodnością i zmniejszeniem libido, natomiast u mężczyzn objawia się zmniejszeniem libido, impotencją, zmniejszeniem masy mięśniowej i owłosienia płciowego. Ponadto u kobiet nadmiar prolaktyny prowadzi do wystąpienia mlekotoku, a u mężczyzn do ginekomastii (powiększenia gruczołów sutkowych).

Zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet hiperprolaktynemia i związany z nią hipogonadyzm mogą prowadzić do utraty masy kostnej (osteoporozy).

Do najczęstszych przyczyn hiperprolaktynemii zaliczamy:

• ciążę – fizjologicznie;
• guz przysadki prolaktynowy – jest to guz gruczołowy zbudowany z komórek wydzielających w nadmiarze prolaktynę; poza objawami hiperprolaktynemii większe guzy wywołują także objawy związane z miejscowym wzrostem guza jak zaburzenia pola widzenia, bóle głowy, czy niedoczynność przedniego płata przysadki;
• guzy, choroby, urazy okolic podwzgórza i szypuły przysadki – prowadzą one do upośledzenia wytwarzania dopaminy, która fizjologicznie wywiera wpływ hamujący na wydzielanie prolaktyny;
• stosowanie niektórych leków jak neuroleptyki i antydepresanty, metoklopramid, cymetydyna, estrogeny czy opioidy – hamują one wytwarzanie dopaminy w podwzgórzu;
• niedoczynność tarczycy – zwiększone stężenie tyreoliberyny pobudza wydzielanie prolaktyny;
• hiperprolaktynemia czynnościowa – okresowe nadmierne wydzielanie prolaktyny w odpowiedzi na różne bodźce, na przykład stres;
• upośledzony metabolizm prolaktyny w niewydolności wątroby czy nerek.

Przy podejrzeniu hiperprolaktynemii należy oznaczyć jej stężenie we krwi. Warto pamiętać, że ze względu na to, że wydzielanie prolaktyny jest pulsacyjne i zmienia się w ciągu doby, to większą wartość diagnostyczną ma kilkakrotne oznaczanie prolaktyny w odstępach czasu niż pojedyncze oznaczenia. W diagnostyce różnicowej pomocne są również badania obrazowe, w tym przede wszystkim rezonans magnetyczny, który pozwoli potwierdzić lub wykluczyć obecność guza prolaktynowego przysadki.

Ponadto warto wykonać test z metoklopramidem, czyli antagonistą receptorów dopaminowych, który w warunkach prawidłowych powoduje wzrost wydzielania prolaktyny, natomiast w przypadku guza prolaktynowego podanie metoklopramidu nie powoduje już podwyższenia jej stężenia. Test z metoklopramidem jest również pomocny w diagnozowaniu hiperprolaktynemii czynnościowej, w której to z kolei dochodzi do znacznego, ponad 6-krotnego wzrostu stężenia prolaktyny po zastosowaniu metoklopramidu.

Leczenie hiperprolaktynemii jest uzależnione od przyczyny. Natomiast warto wspomnieć o sposobie leczenia hiperprolaktynemii spowodowanej guzem prolaktynowym przysadki. Największe znaczenie mają w tym przypadku leki dopaminergiczne, czyli agoniści receptora dopaminowego, jak bromokryptyna, chinagolid i kabergolina. Ich stosowanie nie tylko normalizuje stężenie prolaktyny i przez to przywraca prawidłową funkcję gonad, ale także prowadzi do zmniejszenia się masy guza, a nawet do jego zaniku.