Mukowiscydoza u dzieci
Mukowiscydoza to jedna z najczęstszych chorób genetycznych u ludzi. Według najnowszych badań, co 25 osoba jest nosicielem genu, a na 2500 noworodków jeden rodzi się z tą chorobą. W Polsce żyje ok. 1200 osób dotkniętych mukowiscydozą, w tym ok. 300 dorosłych. Niestety, te dane dotyczą tylko przypadków zdiagnozowanych i mogą również świadczyć o niskiej wykrywalności mukowiscydozy u dzieci w przeszłości. Dlatego niezmiernie ważne jest wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie prawidłowego leczenia.
1. Na czym polega mukowiscydoza?
Mukowiscydoza polega na zaburzeniu wydzielania przez gruczoły zewnątrzwydzielnicze, głównie w układach oddechowych i pokarmowym. Jeśli oboje rodzice są nosicielami uszkodzonego genu i przekażą go dziecku, urodzi się ono chore.
Mukowiscydoza jest dziedziczona w sposób autosomalny, co oznacza, że może występować u obu płci. Aby doszło do rozwoju choroby, dziecko musi odziedziczyć dwa egzemplarze takiego „chorego” genu – jeden od matki, drugi od ojca.
Z prostego rachunku prawdopodobieństwa wynika więc, że ryzyko posiadania dziecka dotkniętego mukowiscydozą przez pary, w których zarówno kobieta, jak i mężczyzna są nosicielami wynosi 1:4. Badania naukowe dowodzą, że takim nosicielem może być nawet co 25. osoba.
2. Przyczyny mukowiscydozy
Przyczyny tej choroby to mutacje genu odpowiedzialnego za syntezę błony kanału chlorowego CFTR. W chorobie tej transport elektrolitów jest upośledzony, dlatego nadmiar chlorku sodu magazynowany jest na zewnątrz komórek, co objawia się u dzieci m.in. bardzo słonym potem.
W komórkach oskrzeli chlorek sodu i woda są zatrzymywane wewnątrz nich, co sprawia, że wydzielina oskrzeli staje się gęsta, kleista i trudna do usunięcia. Gen CFTR umieszczony jest na długim ramieniu chromosomu 7.
Występuje ponad 1500 mutacji odpowiedzialnych za mukowiscydozę. Najczęściej ma miejsce mutacja delta F 508, w wyniku której dochodzi do niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki, po czym organizm produkuje nadmiernie lepki śluz, w konsekwencji tego wpływa na zaburzenia we wszystkich narządach posiadających gruczoły śluzowe, m.in. w układzie oddechowym, pokarmowym i rozrodczym.
3. Objawy mukowiscydozy u dzieci
Choć mukowiscydoza jest kojarzona głównie z zaburzeniami w obrębie układu oddechowego, to w rzeczywistości ma bardzo negatywny wpływ na cały organizm chorego dziecka. Uniemożliwia prawidłowe funkcjonowanie płuc i oskrzeli, ale też wątroby, trzustki i układu rozrodczego. A to wszystko za sprawą obecności śluzu, wytwarzanego w zbyt dużej ilości u osób dotkniętych tym schorzeniem.
Gęsty, lepki, trudny do usunięcia śluz oblepia i zatyka oskrzela, utrudnia oddychanie i powoduje powstanie przewlekłego stanu zapalnego wywołanego rozwojem bakterii. Występuje u ponad 90 proc. chorych. Jakie objawy towarzyszyć będą mukowiscydozie?
Objawy mukowiscydozy ze strony układu oddechowego:
- przewlekły i napadowy kaszel,
- duszność,
- nawracające zapalenie płuc i/lub oskrzeli,
- polipy nosa,
- przewlekłe zapalenie zatok,
- obturacyjne zapalenie oskrzeli.
Zmiany w układzie pokarmowym – trzustki i wątroby – powodują, że pokarmy nie są prawidłowo i w całości trawione (śluz blokuje przewody wyprowadzające z trzustki enzymy trawienne, które nie docierają do jelit).
Dzieci chore na mukowiscydozę znacznie częściej od swoich rówieśników przechodzą zapalenia płuc, oskrzeli i zatok. Stany te wymagają podawania antybiotyków, a niekiedy hospitalizacji.
Mukowiscydoza u niemowląt jest przyczyną zaburzeń w rozwoju, gdyż dzieci wolniej rosną i słabiej przybierają na wadze. Dodatkowo, zalegające w trzustce soki trawienne niszczą ów narząd, prowadząc u niektórych osób m.in. do nietolerancji glukozy i cukrzycy.
Nieprawidłowości w funkcjonowaniu wątroby wynikają z zatykania przewodów żółciowych przez lepki śluz, który powoduje zastój żółci, co w przyszłości może powodować marskość żółciową wątroby. Występuje u ponad 75 proc. chorych na mukowiscydozę.
Objawy ze strony układu pokarmowego:
- przedłużająca się żółtaczka noworodków,
- cuchnące, tłuszczowe, obfite stolce,
- słaby rozwój niemowlaka,
- kamica żółciowa u dzieci,
- nawracające zapalenie trzustki u dzieci,
- bóle brzucha, wzdęcia,
- niedrożność smółkowa jelit.
4. Mukowiscydoza a niepłodność
Mutacja genu CFTR może spowodować niedrożność nasieniowodów u mężczyzn, niepozwalającą na swobodne wydostawanie się plemników na zewnątrz.
W konsekwencji ejakulat pacjentów z tym schorzeniem jest bardzo często ich całkowicie pozbawiony. Takie zjawisko nazywamy azoospermią, stanowiącą jeden z przejawów niepłodności.
Niestety większość mężczyzn cierpiących na zwłóknienie torbielowate, bo ok. 95%, boryka się z tym właśnie problemem. Warto wiedzieć, że podobne zaburzenie płodności może wystąpić u zdrowego nosiciela zmutowanego genu. Taki mężczyzna nie będzie miał objawów mukowiscydozy, poza problemem z poczęciem dziecka.
Zmiany w układzie rozrodczym u mężczyzn chorych na mukowiscydozę wynikają z zatykania śluzem kanalików nasieniowodów, które są przyczyną niepłodności u 99 proc. nich. Niepłodność może również dotyczyć kobiet ze względu na zmiany w śluzie dróg rodnych oraz skutki przewlekłego niedożywienia
5. Diagnostyka mukowiscydozy
Mukowiscydoza jest chorobą, która swoim przebiegiem może nieco przypominać astmę czy alergię. Właśnie dlatego jej diagnostyka nie należy do najprostszych, a rozpoznanie stawiane jest zwykle dość późno, bo dopiero po upływie kilku lat.
Niezmiernie ważne jest jednak wczesne rozpoznanie mukowiscydozy u dzieci. Im szybciej dziecko zostanie zdiagnozowane, tym większe szanse na lepszy rozwój.
Obecnie w Polsce wszystkie noworodki mają wykonywane obowiązkowe testy przesiewowe pod kątem występowania mukowiscydozy. Istnieje kilka rodzajów badań laboratoryjnych, na podstawie których diagnozuje się mukowiscydozę.
Najczęstszym badaniem jest tzw. test potowy, który polega na oznaczeniu jonu chlorkowego w pocie. Pozwala rozpoznać mukowiscydozę w 98 proc. Podwyższone stężenie chlorku w pocie (60-140 mmol/l) przemawia za mukowiscydozą (norma wynosi 20-40 mmol/l dla niemowląt, 20-60 mmol/l dla dzieci). Badania poziomu chlorków muszą być dwukrotnie powtórzone.
Oczywiście, najważniejszym badaniem jest test genetyczny. Dzięki tzw. genetyce molekularnej chorobę można rozpoznać już we wczesnym okresie ciąży, między 8. a 12. tygodniem. Jednak ujemny wynik badania genetycznego nie jest ostatecznym wykluczeniem choroby, ponieważ mukowiscydoza ma ponad 1300 rodzajów mutacji, a testy sprawdzają maksymalnie 70.
Przeczytaj także:
Najlepszą metodą diagnostyki są badania przesiewowe noworodków. Polegają na wyszukiwaniu choroby u każdego nowo narodzonego niemowlaka. Badania przesiewowe noworodków wykonuje się na podstawie pobrania kropli krwi na specjalną bibułę, która jest przekazywana do laboratorium.
Podwyższona wartość świadczy o podejrzeniu mukowiscydozy i jest wyznacznikiem skierowania na dodatkowe badania w celu zdiagnozowania rozwoju niemowlaka.
6. Leczenie mukowiscydozy
Wczesne rozpoznanie mukowiscydozy jest kluczowe z punktu widzenia przyszłej terapii. Niestety leczenie tej choroby ma wciąż charakter objawowy, a nie przyczynowy. Czasem jedynym ratunkiem dla pacjentów jest przeszczep płuc.
Aby chory mógł swobodniej oddychać wykonuje się u niego drenaże oraz inhalację – nawet do kilku razy w ciągu dnia. Podaje się też leki, których celem jest rozrzedzenie zalegającej w drogach oddechowych wydzieliny.
Preparaty stosowane w mukowiscydozie nie są refundowane przez NFZ. Tymczasem miesięczna terapia dziecka z tym schorzeniem to koszt rzędu kilku tysięcy złotych. To właśnie brak dostępu do odpowiedniego leczenia powoduje, że długość życia pacjentów ze zwłóknieniem torbielowatym jest u nas znacznie niższa niż w innych krajach Unii Europejskiej.
Wszyscy chorzy na mukowiscydozę otrzymują leki upłynniające wydzielinę oskrzeli. Jeżeli u osoby chorej stwierdza się niewydolność trzustkową, musi przez całe życie przyjmować preparaty enzymatyczne trzustki i witaminy, m.in. A, D, K i E w celu systematycznego trawienia i wchłaniania białka.
W przypadku wystąpienia infekcji ze strony układu oddechowego konieczna jest antybiotykoterapia. W przypadku zaostrzenia choroby konieczna jest hospitalizacja, która pociąga za sobą dodatkowe koszty.
Obecnie trwają próby kliniczne wprowadzenia terapii genowej polegającej na wstrzyknięciu prawidłowego genu CFTR do komórek nabłonka oddechowego. Coraz lepsze diagnozowanie mukowiscydozy pozwala na stosowanie nowych sposobów leczenia.
Na szczęście, można z nią żyć i coraz lepiej funkcjonować. Obecnie uważa się, że większość noworodków ma szansę dożyć wieku dorosłego poprzez wczesne rozpoznanie i rozpoczęcie natychmiastowego leczenia.
W XXI mukowiscydoza to choroba znana lekarzom różnych specjalności (internistom, chirurgom), a nie tylko jak dawniej – pediatrom.
W krajach Unii Europejskiej pacjenci, u których rozpoczęto wczesną terapię, żyją nawet 50 lat. W dzisiejszym świecie medycyna rozwija się w dość szybkim tempie, co pozwala żywić nadzieję, iż w niedalekiej przyszłości możliwe będzie całkowite wyleczenie mukowiscydozy.
