Astma - czym jest? Objawy, przyczyny, leczenie

Astma to przewlekła, zapalna choroba dróg oddechowych spowodowana nadreaktywnością oskrzeli. Głównymi objawami astmy są ostra duszność połączona ze świszczącym oddechem oraz napadowy kaszel. Ataki astmy u dzieci występują najczęściej nocą i nad ranem. Astma oskrzelowa zaliczana jest do chorób psychosomatycznych. Za napady astmy odpowiedzialne są mediatory, produkowane przez komórki układu oddechowego i utrudniające swobodny przepływ powietrza przez drogi oddechowe. Jakie są objawy astmy u dzieci i dorosłych? Jak rozpoznać astmę? Jak wygląda atak astmy oskrzelowej?

1. Co to jest astma?

Czym jest astma? Astma (dychawica oskrzelowa) to wieloczynnikowa, heterogenna choroba, która charakteryzuje się przewlekłym zapaleniem w okolicy oskrzeli, a także zmiennym nasileniem objawów chorobowych.

Na czym polega astma? Wskutek działania bodźca (wirus, alergen, bakteria) komórki układu odpornościowego pobudzane są do uwalniania czynników zapalnych, takich jak m.in. prostaglandyny, leukotrieny, histaminy, interleukiny.

Substancje te wywołują skurcz oskrzeli, pogrubienie ich błony śluzowej oraz nadmierną produkcję śluzu przez tę błonę, większą przepuszczalność nabłonka naczyń krwionośnych, oraz pobudzenie innych komórek układu immunologicznego.

Zobacz film: "Za co lekarze przyznają punkty w skali Apgar?"

Przedłużający się stan zapalny prowadzi do trwałej przebudowy dróg oddechowych. Proces ten jest określany jako remodeling i prowadzi do utrwalenia obturacji oskrzeli.

Astma jest jedną z najczęściej występujących chorób przewlekłych układu oddechowego. Według szacunków choruje na nią 340 mln ludzi na całym świecie. W przypadku dzieci, szczególnie w okresie dojrzewania, częściej występuje u chłopców niż dziewcząt, z kolei u osób dorosłych częściej chorują na nią panie.

Astma - rodzaje? Rodzaje astmy ze względu na etiologię:

• astma alergiczna (astma atopowa) - zwykle występuje u dzieci i młodych dorosłych (80 proc.); czynnikiem, który wyzwala ten rodzaj astmy, jest alegren, najczęściej wziewny; może towarzyszyć jej inna choroba na tle alergicznym (m.in. alergiczny nieżyt nosa, alergiczne zapalenie spojówek, AZS);
• astma niealergiczna (astma nieatopowa) - zwykle występuje u dorosłych, najprawdopodobniej w przebiegu niewłaściwej odpowiedzi układu odpornościowego na zapalenia wirusowe lub bakteryjne.

2. Objawy astmy

Astma - objawy? Typowe dla astmy są napady kaszlu i duszności. W przeciwieństwie do zapalenia oskrzeli dolegliwości mają charakter napadowy i ustępują spontanicznie lub pod wpływem leczenia.

Jakie są objawy astmy oskrzelowej? Napad astmy rozpoczyna się zwykle drażniącym kaszlem, który staje się coraz dokuczliwszy: towarzyszy mu silna duszność. W końcu chory odkrztusza lepki, przeźroczysty śluz. Wzmożony wysiłek oddechowy nie przynosi ulgi, a wręcz przyczynia się do nasilenia napadu, gdyż prowadzi do rozdęcia płuc. Stan ten ulega całkowitej normalizacji po ustąpieniu napadu.

Typowa dla astmy jest przede wszystkim trudność w wydychaniu powietrza z płuc, któremu towarzyszy charakterystyczny świszczący odgłos. Przy napadzie astmy świsty nad polami płucnymi mogą być słyszalne nawet bez przystawiania stetoskopu do klatki piersiowej. Po napadzie astmy wszystkie objawy ustępują.

3. Przyczyny astmy

Astma oskrzelowa - przyczyny? W astmie oskrzelowej występuje nadwrażliwość błony śluzowej oskrzeli – prawdopodobnie wrodzona. Pojawienie się astmy u danej osoby w odpowiedzi na czynniki wywołujące ma jednak wiele uwarunkowań.

Moment, od którego organizm zaczyna reagować w sposób nadmierny (alergiczny) na szereg bodźców ze środowiska zewnętrznego, zależy m.in. od równowagi psychicznej i wydolności danej osoby.

Od czego jest astma? U około połowy chorych na astmę czynnikiem wywołującym napady są zakażenia dróg oddechowych. Jedynie u około 20 proc. astmatyków napady są wyzwalane przez alergeny: pyłki kwitnących roślin, roztocza kurzu domowego, zarodniki grzybów, sierść zwierzęcą, niektóre pokarmy, środki chemiczne, leki.

Jeszcze mniej chorych cierpi na astmę wywołaną wysiłkiem fizycznym (tzw. astma wysiłkowa). W czasie napadu astmy dochodzi do obrzęku błony śluzowej oskrzeli. Jednocześnie warstwa mięśniowa w ich ścianie ulega obkurczeniu, doprowadzając do zwężenia oskrzeli. Zagęszczony śluz zatyka światło oskrzeli.

4. Czynniki ryzyka astmy

Czynniki, które mogą zaostrzać objawy astmy oskrzelowej, to:

• kontakt z substancjami alergennymi;
• niektóre rodzaje pożywienia;
• nadmierny stres (astma na tle nerwowym);
• palenie papierosów;
• powtarzające się infekcje układu oddechowego;
• poszczególne leki, takie jak aspiryna;
• hiperwentylacja wysiłkowa;
• zanieczyszczenie powietrza;
• mroźne powietrze;
• genetyczna predyspozycja do zachorowań na choroby alergiczne;
• atopia.

U dzieci, które zapadają na astmę między piątym a dziesiątym rokiem życia, choroba ustępuje najczęściej samoistnie po osiągnięciu przez dziecko dojrzałości płciowej.

5. Możliwe następstwa astmy

Prawidłowo leczona astma nie jest niebezpieczna dla życia. W większości przypadków astma nie wywołuje trwałych zmian w płucach, niemniej jednak u osób osłabionych ciężki i nieleczony napad astmatyczny może spowodować ostre niedotlenienie, a nawet zagrożenie życia.

Przykrą dolegliwością towarzyszącą astmie o wieloletnim przebiegu są nawracające zapalenia oskrzeli. Po dłuższym czasie astma może nie ujawniać się już w postaci napadów, lecz przejść w stadium utrwalone, powodujące w znacznym stopniu upośledzenie wydolności chorego.

Stan zdrowia i samopoczucie osoby z astmą może podlegać gwałtownej zmianie. Powstaje wówczas konieczność modyfikacji leczenia, wymagająca konsultacji lekarskiej. Dla chorych uciążliwa jest stała zależność od lekarza, pogotowia i szpitali, a także ograniczenie swobody życia.

6. Czy astma jest dziedziczna?

Udział czynników genetycznych w występowaniu astmy jest szacowany na 35-70 proc. jednak dziedziczymy nie chorobę, a predyspozycje do jej wystąpienia. Oznacza to, że w rodzinie, w której jedna osoba choruje na astmę, dzieci są obciążone większym ryzykiem zachorowania, jednak nie jest to przesądzone.

W przypadku choroby matki, prawdopodobieństwo wystąpienia astmy u dziecka zwiększa się trzykrotnie. Gdy choruje ojciec, prawdopodobieństwo jest ponad dwukrotnie większe w stosunku do dzieci zdrowych rodziców.

Choroba obydwojga rodziców również nie determinuje zachorowania u dzieci.

7. Diagnostyka astmy

Jak zdiagnozować astmę? Dolegliwości, z którymi zgłasza się do lekarza pacjent, niekiedy pozwalają na postawienie trafnej diagnozy. Do potwierdzenia podejrzeń potrzebne jest jednak przeprowadzenie badań dodatkowych.

Astma - badanie? Wśród badań diagnostycznych, istotne miejsce zajmują testy skórne i wziewne, spirometria z próbą rozkurczową, oznaczenie swoistych przeciwciał, RTG płuc, USG klatki piersiowej.

8. Leczenie astmy

Astma - leczenie? W leczeniu tej choroby obowiązuje gradacja postępowania, w której rodzaj i dawkowanie leków zależą od wieku pacjenta, ciężkości choroby i stopnia nasilenia napadów.

Przewlekłe zapalenie błony śluzowej oskrzeli szybko prowadzi do nieodwracalnych zmian. Naczelną zasadą leczenia astmy jest maksymalne zahamowanie tego zapalenia lub cofnięcie jego objawów.

W tym celu służy przede wszystkim inhalacja glikokortykoidów. Możliwe jest także stosowanie kromoglikanu sodowego. Środek ten zapobiega uwalnianiu przez komórki organizmu substancji, które wyzwalają atak astmy. Przy ostrym napadzie astmy należy zastosować inhalację krótko działającego leku rozszerzającego oskrzela.

Dla dzieci dostępne są specjalne urządzenia inhalacyjne. Każdorazowo po naciśnięciu przycisku uwalnia się dokładnie odmierzona ilość substancji aktywnej. Jeśli dolegliwości występują wielokrotnie w ciągu dnia, a wydolność chorego jest wyraźnie zmniejszona, należy dodatkowo regularnie przyjmować leki rozszerzające oskrzela i/lub przejść na inhalację długo działających środków.

Astma - leki? Przy długo utrzymującej się astmie nie wolno pominąć przedłużonego pobierania tabletek glikokortykoidów. Niejednokrotnie trzeba wdrożyć leki antyhistaminowe, wykrztuśne i mukolityczne.

Istotną pomocą dla chorych na astmę jest peak-flow-metr. Można nim mierzyć intensywność prądu powietrza, które podczas wydechu jest maksymalnie wytłaczane z płuc. Od wyników prób czynnościowych płuc zależy, które leki należy stosować w domu podczas napadu astmatycznego. Wyniki należy notować w specjalnie założonym dzienniczku.

Niektórych leków przy astmie w ogóle nie wolno stosować, np. kwasu acetylosalicylowego. W łagodzeniu silnego napadu mogą również pomóc trening relaksacyjny, psychoterapia i gimnastyka oddechowa. Ze względu na przewlekły charakter astmy, leczenie musi być prowadzone systematycznie przez długi czas.

Co robić w przypadku ciężkiego napadu astmy? Jeśli to możliwe, posadź chorego przy stole, przy którym powinien usiąść prosto, by móc oprzeć się rękami. Zadbaj o dopływ świeżego powietrza, np. uchyl okno. Pomocy udzielaj w spokojnej atmosferze, gdyż lęk przyczynia się do nasilenia napadu. Podaj choremu zapisane przez lekarza leki. Po ich zażyciu należy zanotować rodzaj i ilość zastosowanych w czasie napadu środków. W czasie ciężkiego napadu potrzebne jest jednoczesne zastosowanie trzech leków: ampułek teofiliny do picia, glikokortykoidów w aerozolu lub w tabletkach i inhalacji środka rozszerzającego oskrzela. Jeśli dolegliwości nasilają się lub nie ustępują w ciągu pół godziny, wezwij lekarza prowadzącego leczenie. Jeśli lekarz jest nieobecny, odtransportuj chorego do najbliższego szpitala. Duszność można usunąć, podając do oddychania powietrze o zwiększonej zawartości tlenu. W przypadku zagrożenia życia prowadzone jest sztuczne oddychanie.

9. Jakie są potencjalne skutki uboczne leków stosowanych w leczeniu astmy?

Leki stosowane w leczeniu astmy mogą mieć różne potencjalne skutki uboczne, które mogą być różnie nasilone u różnych pacjentów. Warto pamiętać, że korzyści z leczenia astmy zazwyczaj przeważają nad ryzykiem wystąpienia skutków ubocznych.

Glikokortykosteroidy inhalacyjne (ICS) mogą powodować:

• dolegliwości w jamie ustnej, takie jak drożdżyca jamy ustnej lub ból gardła;
• kaszel;
• ryzyko wzrostu masy ciała i osteoporozy przy długotrwałym stosowaniu w dużych dawkach;
• zmiany nastroju i zachowania u niektórych pacjentów.

Bronchodilatatory mogą wywoływać:

• tachykardię (zwiększoną czynność serca) przy stosowaniu krótko działających beta-agonistów;
• drżenie rąk;
• nadmierną stymulację układu nerwowego, która może prowadzić do trudności w zasypianiu.

Leki przeciwzapalne to:

• wzrost ryzyka infekcji przy stosowaniu niektórych immunosupresyjnych leków przeciwzapalnych;
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe, takie jak biegunka lub zgaga.

Leki biologiczne:

• reakcje alergiczne lub nadwrażliwość na lek, takie jak wysypka, obrzęk lub trudności w oddychaniu;
• ryzyko infekcji, zwłaszcza w przypadku niektórych leków biologicznych.

Warto podkreślić, że nie wszyscy pacjenci doświadczają skutków ubocznych, a wiele z tych skutków jest łagodnych i przemijających.

Lekarz prowadzący leczenie astmy powinien monitorować pacjenta i dostosowywać terapię, aby osiągnąć optymalną kontrolę astmy, minimalizując jednocześnie ryzyko wystąpienia skutków ubocznych. Ważne jest, aby pacjenci regularnie konsultowali się z lekarzem w celu oceny skuteczności leczenia i oceny ewentualnych skutków ubocznych.

10. Jak unikać jej nasilenia?

Wystąpieniu astmy nie można zapobiec, jednak można przeciwdziałać zbytniemu nasileniu dolegliwości i napadom. W przypadku astmy o podłożu alergicznym duże znaczenie ma wykrycie czynnika wywołującego, aby w przyszłości próbować w miarę możliwości unikać wszelkiej z nim styczności. Przy astmie alergicznej można zastosować odczulanie.

Warto również unikać przebywania w pomieszczeniach zanieczyszczonych dymem tytoniowym oraz kontaktu z substancjami drażniącymi, takimi jak: intensywne zapachy, opary kuchenne, czy też substancje szkodliwe występujące w powietrzu atmosferycznym.

Na zmniejszenie dolegliwości astmy dobry wpływ ma umiarkowane uprawianie sportu. Polecane jest pływanie.

Jeśli wysiłek fizyczny wyzwala napad astmy, na kilka minut przed rozpoczęciem ćwiczeń należy zażyć lek. Jeśli napady są spowodowane zimnym powietrzem, warto okrywać nos i usta szalikiem, wychodząc z domu przy niskiej temperaturze.