Oligospermia - rodzaje, przyczyny, badanie nasienia

Oligospermia, inaczej oligozoospermia, to zaburzenie męskiego układu rozrodczego, które stanowi jedną z przyczyn niepłodności. Oligospermia oznacza zbyt zbyt małą liczbę plemników w nasieniu. W przypadku oligospermii liczba plemników w ejakulacie jest mniejsza niż 20 mln/ml. Oligozoospermia może mieć różne stopnie ciężkości – od ekstremalnej (stan bliski azoospermii), do lekkiej. W zależności od przyczyny zaburzenia produkcji plemników, oligospermia może być stała lub tymczasowa. Oligospermię wykrywa się, wykonując badanie ogólne nasienia.

1. Oligospermia - rodzaje

Płodność mężczyzny określa się poprzez liczbę plemników. W spermie powinno się ich znajdować nie mniej niż 40 milionów. Ważnym czynnikiem jest również stężenie plemników, a więc ich ilość na każdy mililitr nasienia. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określiła, iż właściwe stężenie plemników wynosi między 20 mln, a 250 mln/ml spermy. Jeśli ilość plemników w nasieniu mężczyzny jest mniejsza niż wskazuje norma, mówi się wtedy o oligospermii. Oligospermia może mieć różny stopień ciężkości. W zależności od ilości plemników w ejakulacie, wyróżnia się różne rodzaje oligospermii:

• azoospermia – brak plemników w nasieniu,
• oligospermia ekstremalna (kryptozoospermia) – pojedyncze plemniki w jednym mililitrze nasienia,
• oligospermia bardzo ciężka – 1-5 mln plemników na ml nasienia,
• olispermia ciężka – 5-10 mln plemników na ml nasienia,
• oligospermia lekka – 10-20 mln plemników na ml nasienia.

2. Oligospermia - przyczyny

Zobacz film: "Jakość polskiego plemnika"

Oligospermia najczęściej wynika z pierwotnego uszkodzenia funkcji kanalików nasiennych. Nabłonek plemnikotwórczy może wtedy działać nieprawidłowo i proces spermatogenezy zachodzi, ale jest zaburzony – stąd mała liczba plemników w nasieniu.

Niekiedy uszkodzenie kanalików nasiennych jest wtórne, tzn. może być spowodowane stanami zapalnymi jąder, urazami jąder, nowotworami jąder, przebytym w dzieciństwie wnętrostwem, operacjami w obrębie jąder, leczeniem przepukliny pachwinowej. Czasami za obniżoną liczbę plemników w nasieniu odpowiadają zażywane leki, np. cytostatyki w leczeniu przeciwnowotworowym, albo radioterapia.

Inną przyczyną oligozoospermii jest przeszkoda w drogach wyprowadzających nasienie, np. zwężenie nasieniowodu lub torbiele nasieniowodu. W diagnostyce różnicowej należy zwrócić uwagę na przyjmowane przez pacjenta leki, w szczególności androgeny i gonadotropiny. Bardzo rzadko za małą liczbę plemników w ejakulacie odpowiadają przyczyny immunologiczne, częste odbywanie stosunków płciowych czy schorzenia gruczołu krokowego. Oligospermii często towarzyszą inne nieprawidłowe parametry badania nasienia.

3. Oligospermia - badanie nasienia

Jeśli po rocznym, regularnym współżyciu płciowym bez stosowania antykoncepcji kobieta nie zachodzi w ciążę, warto zrobić badanie w kierunku jakości nasienia. Badanie nasienia to podstawowe badanie diagnostyczne, mające na celu sprawdzenie płodności mężczyzny i wykrycie przyczyn trudności z poczęciem dziecka. Badanie nasienia to inaczej badanie spermy, spermogram lub seminogram. Przed przystąpieniem do badania konieczna jest przynajmniej trzydniowa abstynencja seksualna.

Materiał do badania – nasienie – otrzymuje się w wyniku masturbacji prowadzącej do wytrysku. Nasienie powinno pochodzić z jednego, pierwszego wytrysku i cała jego objętość powinna znaleźć się w jałowym pojemniku. Nasienie należy dostarczyć do laboratorium w przeciągu pół godziny. Próbka w trakcie transportu musi być przechowywana w temperaturze zbliżonej do naturalnej ciepłoty ciała ludzkiego. Jeżeli warunek ten nie zostanie spełniony, plemniki zaczną obumierać i badanie diagnostyczne może dać zafałszowane wyniki. Najlepiej, jeśli nasienie jest oddawane na miejscu, tzn. w klinice.

W laboratorium należy wypełnić ankietę, która zawiera pytania dotyczące:

• czasu oddania nasienia,
• ilości dni abstynencji seksualnej przed badaniem,
• stosowanych używek i leków,
• nałogów,
• przebytych chorób, np. świnki lub chorób wenerycznych,
• urazów w okolicach jąder,
• narażenia na szkodliwe czynniki, np. wysoką temperaturę, promieniowanie jonizujące, ultradźwięki itp.

W badaniu nasienia pod uwagę bierze się m.in. takie parametry, jak: objętość nasienia, szybkość upłynnienia nasienia, pH nasienia, liczbę plemników na ml spermy, ruchliwość plemników, żywotność plemników, budowę plemników. Jeśli wyniki nasienia są nieprawidłowe, należy je koniecznie powtórzyć – najwcześniej po upływie trzech tygodni.

Natomiast przy dużych nieprawidłowościach w liczbie plemników w nasieniu, spermogram najlepiej wykonać ponownie za trzy miesiące, ponieważ taki jest czas dojrzewania plemników. Badanie spermy może być niewystarczające w przypadku podejrzenia infekcji bakteryjnej jąder – wtedy należy wykonać również badanie bakteriologiczne.

Niektórych zaburzeń związanych z produkcją plemników można się pozbyć poprzez przyjmowanie odpowiednich witamin, hormonów lub mikroelementów. Poza tym warto zmienić styl życia i niektóre przyzwyczajenia, zadbać o odpowiednią temperaturę w okolicy jąder, nosić luźniejszą bieliznę, nie korzystać z sauny, unikać pracy w niesprzyjających warunkach – w wysokiej temperaturze, w kontakcie z ultradźwiękami lub promieniowaniem. Należy także wprowadzić racjonalną dietę i regularnie uprawiać sport. Jeśli oligospermia jest uwarunkowana niedrożnością przewodów wyprowadzających nasienie, można ją usunąć chirurgicznie.

Jeśli operacja jest niemożliwa do przeprowadzenia lub oligospermia spowodowana jest innym czynnikiem niż niedrożność przewodów nasiennych, w posiadaniu potomstwa pomagają techniki rozrodu wspomaganego, np. pobranie plemników bezpośrednio z jąder lub najądrzy i ich docytoplazmatyczne podanie do komórki jajowej w celu zapłodnienia.