Zespół aspiracji smółki. Przyczyny, objawy, leczenie

Zespół aspiracji smółki powodowany jest zachłyśnięciem się przez malucha wodami płodowymi, w których znajduje się oddana przedwcześnie smółka. Dochodzi do tego często jeszcze wewnątrz macicy. Co to jest zespół aspiracji smółki i jakie są jego objawy? Jak często występuje ten zespół? Jakie są zasady opieki domowej dla niemowląt z zespołem aspiracji smółki?

1. Co to jest zespół aspiracji smółki?

Zespół aspiracji smółki (MAS - Meconium Aspiration Syndrome) jest zespołem zaburzeń oddychania, który związany jest z przedostaniem się smółki (pierwszego stolca wydalanego przez dziecko po urodzeniu) do dróg oddechowych dziecka.

Obecność smółki w płynie owodniowym można stwierdzić w przypadku około 10-15 proc. porodów. Najczęściej obserwowana jest w przypadku porodów po 42. tygodniu ciąży (30 proc. porodów).

Zobacz film: "Jak zaaranżować pokój dla niemowlaka?"

Warto dodać jednak, że zespół aspiracji smółki występuje jedynie u 2-10 proc. noworodków, w przypadku których stwierdzono obecność smółki w płynie owodniowym. Zespół ten występuje niemal wyłącznie u dzieci urodzonych w wyznaczonym terminie porodu, raz na jakiś czas u wcześniaków urodzonych między 34. a 37. tygodniem ciąży.

2. Jakie są przyczyny wystąpienia zespołu aspiracji smółki u noworodków?

Wśród przyczyn oddania smółki do płynu owodniowego najczęściej wymieniane jest niedotlenienie płodu oraz zakażenie wewnątrzmaciczne.

Niedotlenienie jednocześnie sprawia, że maluch podejmuje próby oddychania wewnątrz macicy, przez co zachłystuje się zanieczyszczonymi wodami płodowymi. W efekcie u malucha może dojść do:

• uszkodzenia pęcherzyków płucnych i chemicznego zapalenie płuc;
• zaburzenia drożności oskrzelików - pojawienia się ognisk niedodmy w płucach;
• rozwoju przetrwałego nadciśnienia płucnego u noworodków wskutek zmian w łożysku naczyniowym płuc, powstałych w wyniku niedotlenienia;
• upośledzenia drożności drobnych oskrzeli - u 20-50 proc. noworodków z zespołem aspiracji smółki powikłaniem jest odma płucna.

Wśród czynników ryzyka przedwczesnego wydalenia smółki do płynu owodniowego, możemy wymienić:

• stan przedrzucawkowy i rzucawkę;
• nadciśnienie u matki;
• ciążę przenoszoną;
• cukrzycę ciążową;
• małowodzie;
• nieprawidłową czynność serca płodu;
• zespół wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu płodu;
• palenie tytoniu przez ciężarną;
• przewlekłe choroby płuc i krążenia u matki.

3. Objawy zespołu aspiracji smółki

Objawy zespołu aspiracji smółki zależą od stopnia niedotlenienia dziecka, a także od ilości oraz lepkości i gęstości wód płodowych, którymi dziecko się zachłysnęło:

• sinica;
• zielony, gęsty płyn owodniowy w drogach oddechowych dziecka;
• zielone podbarwienie paznokci, skóry i pępowiny;
• zły stan ogólny dziecka po porodzie (obniżone napięcie mięśniowe, bladość powłok skóry, bradykardia, zaburzenia oddychania lub brak czynności oddechowej, które skutkują niską punktacją w skali Apgar).

4. Jakie są potencjalne komplikacje związane z aspiracją smółki?

Aspiracja smółki może prowadzić do różnych komplikacji, m.in.:

• zapalenie płuc (zapalenie oskrzeli i płuc) - aspiracja smółki może spowodować zapalenie dróg oddechowych, łącznie z oskrzelami i płucami, to może prowadzić do kaszlu, duszności, gorączki i innych objawów zapalenia płuc;
• uszkodzenie płuc - długotrwała aspiracja smółki może prowadzić do uszkodzenia tkanek płucnych, co z kolei może wpłynąć na funkcje oddechowe;
• aspiracja do przewodu pokarmowego - smółka może przypadkowo dostać się do przewodu pokarmowego, co może prowadzić do różnych problemów, takich jak zapalenie przełyku;
• obniżenie poziomu tlenu we krwi - jeśli smółka zablokuje drogi oddechowe, może spowodować niedotlenienie, co jest szczególnie niebezpieczne u małych dzieci;
• zatorowość płucna - gdy smółka lub jej skrzeplina przedostanie się do naczyń płucnych, może spowodować zatorowość płucną, która jest sytuacją zagrażającą życiu.

5. Jakie są metody diagnostyki zespołu aspiracji smółki?

Diagnoza zespołu aspiracji smółki jest ustalana na podstawie:

• wykazania obecności smółki w płynie owodniowym i drogach oddechowych dziecka (poniżej strun głosowych);
• charakterystycznego obrazu RTG płuc;
• występowania objawów niewydolności oddechowej bezpośrednio po urodzeniu, których nie można wytłumaczyć inną przyczyną;
• zespołowi aspiracji smółki często towarzyszą infekcje, dlatego od każdego dziecka z tym zespołem pobierana jest krew oraz treść z dróg oddechowych do badań mikrobiologicznych.

6. Jakie są zalecane metody leczenia tego zespołu?

Rokowania zależą od tego, jak ciężki był stan dziecka. W pierwszej kolejności z jamy ustnej, tchawicy i nosa odsysana jest smółka. Stosuje się również tlenoterapię - u około 30 proc. małych pacjentów zachodzi konieczność podłączenia dziecka do respiratora.

Maluchom podawane są antybiotyki, sulfakanty lub albuminy w celu wzmocnienia odporności. Jeśli zespół aspiracji smółki współistnieje z nadciśnieniem płucnym noworodków, podawany jest wziewnie tlenek azotu. Jeśli ciśnienie tętnicze jest niskie, podawane są kroplówki.

W niektórych przypadkach maluchy karmione są pozajelitowo lub sondą jelitową, by nie męczyć ich podawaniem pokarmu doustnie.

7. Jakie są perspektywy rozwoju niemowląt z zespołem aspiracji smółki?

Perspektywy rozwoju niemowląt z zespołem aspiracji smółki będą zależały od wielu czynników, takich jak przyczyna aspiracji, nasilenie problemu, wczesna diagnoza i odpowiednie leczenie.

Zespołowi aspiracji smółki towarzyszą często różne inne problemy zdrowotne, takie jak zaburzenia połykania, refluks żołądkowy czy infekcje dróg oddechowych. Ostateczny wpływ na rozwój niemowląt będzie zależał od zarządzania tymi problemami.

Dzięki odpowiedniemu leczeniu, w tym lekom i modyfikacjom diety, wiele niemowląt może doświadczyć poprawy objawów i rozwijać się prawidłowo.

8. Opieka nad dzieckiem z zespołem aspiracji smółki

W przypadku maluchów z zespołem aspiracji smółki jest ograniczenie zabiegów, diagnostyki i pielęgnacji do minimum, ponieważ niepokój dziecka, pobudzenie i ból mogą nasilać niedotlenienie (szczególnie u dzieci z przetrwałym nadciśnieniem płucnym).

Każdy maluch z zespołem aspiracji smółki powinien pozostawać pod kontrolą pediatry, neurologa i psychologa.