Choroby psychiczne u dzieci. Jak rozpoznać?

Wiedza na temat zaburzeń psychicznych u najmłodszych jest w Polsce niepełna i fragmetaryczna. Wielu z nas opiera się na stereotypach i błędnych przekonaniach, co znacząco utrudnia rozpoznanie. Zdarza się, że pomoc przychodzi za późno lub choroba jest już bardzo zaawansowana.

Najczęstsze zaburzenia psychiczne u dzieci i młodzieży obejmują:

• zaburzenia zachowania niedostosowane społecznie (częściej dotyczą chłopców i są niespecyficznym czynnikiem ryzyka rozwoju niemal wszystkich schorzeń psychicznych), m.in. zaburzenia opozycyjno-buntownicze,
• zaburzenia lękowe i nastroju (częściej dotyczą dziewcząt),
• problemy i zaburzenia psychiczne związane z choroba somatyczną lub niepełnosprawnością,
• całościowe zaburzenia rozwoju (autyzm atypowy, zespół Aspergera).

U dzieci rozpoznawane są również zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne (nerwica natręctw).

Choroby psychiczne u małych dzieci mogą objawiać się inaczej niż w przypadku osób dorosłych. Istotna jest tu uważna obserwacja zachowań swojej pociechy, która pozwala na szybkie zdiagnozowanie problemu i udzielenie odpowiedniego wsparcia.

Sygnałem alarmowym są:

• izolacja i unikanie kontaktu z rówieśnikami,
• niechęć do przyjmowania pochwał,
• objadanie się lub unikanie jedzenia,
• reakcje i zachowania nieadekwatne do sytuacji,
• brak motywacji,
• niechęć do nauki,
• agresja,
• u nastolatków: zaniedbywanie wyglądu, zachowania ryzykowne, samookaleczania.

Kiedy zaobserwujemy u dziecka takie objawy, warto porozmawiać z wychowawcą i szkolnym pedagogiem. Możemy też zgłosić się do poradni psychologiczno-pedagogicznej, gdzie możemy bezpłatnie skorzystać z pomocy psychologa. Niekiedy wystarczą zmiany w środowisku szkolnym i/lub domowym, by samopoczucie i funkcjonowanie dziecka uległo poprawie. Jeśli jednak do tego nie dojdzie, konieczna jest konsultacja z lekarzem psychiatrą.

Wśród chorób psychicznych rozpoznawanych u najmłodszych pacjentów są: schizofrenia, choroba afektywa dwubiegunowa, zaburzenia odżywiania: anoreksja, bulimia i binge-eating disorder (napadowe epizody objadania się), depresja.

Pojawić się mogą omamy wzrokowe lub słuchowe, rzadziej występują omamy węchowe i czuciowe. U dzieci powyżej 6. roku życia występują też urojenia, czyli nie mające pokrycia w rzeczywistości przekonania i myśli, które dziecko przeżywa jako prawdę. Daje się też zaobserwować spowolnienie psychoruchowe i wycofanie z relacji z bliskimi.

Najczęstsze choroby psychiczne u dzieci mogą też objawiać się unikaniem zabawy lub jej znacznym zubożeniem (np. przyjmuje ona postać powtarzających się czynności). Niepokojący jest brak radości, zobojętnienie, brak spontaniczności.

Choroby psychiczne u dzieci w wieku szkolnym mają podłoże biologiczne i genetyczne. Wśród tych pierwszych wymienia się m.in.:

• choroby i zakażenia w czasie ciąży,
• powikłania okresu okołoporodowego,
• zespół nadpobudliwości psychoruchowej,
• choroby przewlekłe.

Duży wpływ na rozwój zaburzeń i chorób psychicznych mają też warunki rodzinne, w tym m.in.:

• brak poczucia bezpieczeństwa w rodzinie,
• niskie wykształcenie rodziców,
• przemoc fizyczna i psychiczna,
• brak zainteresowania dzieckiem,
• konflikt między rodzicami, rozwód,
• uzależnienia i choroby psychiczne w rodzinie (np. choroby psychiczne dzieci alkoholików, które mogą wystapić, to m.in. zaburzenia depresyjne),
• złe warunki socjalne.

Obecnie polska psychiatria dziecięca przechodzi głęboki kryzys. Wielu rodziców musi samemu szukać pomocy i wsparcia, nierzadko prywatnie. O potrzebie zmian alarmują lekarze, psychologowie, pedagodzy, ale też dziennikarze i reportażyści.

Niezwykle ciekawą książkę na temat dziecięcej psychiatrii napisała Marta Szarejko. Jej "Stany ostre. Jak psychiatrzy leczą nasze dzieci" to zbiór rozmów z polskimi lekarzami i specjalistami. Jest to ich głos w temacie walki z system, który od lat jest w zapaści. Tam też pada dość przerażające zdanie: "Dorośli często bagatelizują problemy dzieci, udają, że ich nie ma. A jeśli się nie da udawać, ukrywają je".

Stąd tak ważne jest zachowanie czujności i pozbycie się stereotypowego podejścia do problemu. Pomoc dziecku, które cierpi z powodu zaburzeń psychicznych, to obowiązek każdego rodzica, a towarzyszenie mu w drodze po zdrowie, stanowi akt miłości i oddania.