Nie zabijajmy kotów

Toksoplazmoza jest odzwierzęcą chorobą zakaźną, wywoływaną przez pierwotniaka Toxoplasma gondii, który pasożytuje w komórkach organizmu człowieka i zwierząt. W cyklu rozwojowym tego pasożyta żywicielem ostatecznym jest kot (zarówno domowy, jak i dziki), i to w jego organizmie dochodzi do namnażania pasożyta. Źródłem zakażenia dla innych zwierząt i człowieka są wydalane wraz z jego kałem oocysty.

Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą pokarmową, poprzez spożycie pokarmów – zarówno pochodzenia zwierzęcego (zakażone surowe lub niedogotowane mięso), jak i roślinnego (nieumyte warzywa i owoce, zanieczyszczone kałem kota). Możliwe jest również zakażenie przez uszkodzoną skórę (np. przez kontakt z zanieczyszczoną glebą) i spojówki (wniknięcie oocyst), rzadziej na skutek transfuzji krwi i przeszczepu organów. Do rozwoju najcięższej postaci choroby – toksoplazmozy wrodzonej, która rozwija się u płodu i jest przyczyną wad rozwojowych, dochodzi przez łożysko.

Postać wrodzona toksoplazmozy (występuje wówczas, gdy do zakażenia dochodzi w czasie ciąży) dotyczy 1-20 na 10 tys. żywo urodzonych dzieci. Ryzyko zakażenia dziecka toksoplazmozą wzrasta w kolejnych miesiącach ciąży, gdy zwiększa się przepuszczalność łożyska, przez które pasożyty przedostają się do organizmu nienarodzonego dziecka. U nieleczonych kobiet w I trymestrze ciąży ryzyko to wynosi 15-25 proc., w II trymestrze – 54 proc., natomiast w III trymestrze – 65 proc. (dane z 2009 r.).

Oprócz toksoplazmowy wrodzonej jest jeszcze toksoplazmoza nabyta. Mówimy o niej, gdy do zakażenia dochodzi już po porodzie. Może ona dotyczyć osób ze wszystkich grup wiekowych.

„Jeśli u kobiety doszło do zakażenia toksoplazmozą, zanim zaszła ona w ciążę, jej organizm powinien już wytworzyć ochronne przeciwciała, bo z reguły na toksoplazmozę choruje się tylko raz. Jednak jeśli kobieta zarazi się w ciąży lub tuż przed zajściem w ciążę, wówczas toksoplazmoza stanowi śmiertelne niebezpieczeństwo dla jej dziecka” – przestrzega dr n. med. Andrzej Marszałek, dyrektor medyczny Synevo Sp. z o.o.

U osób dorosłych choroba najczęściej przebiega bezobjawowo lub skąpoobjawowo, dlatego kobieta w ciąży może sobie nawet nie zdawać sprawy z tego, że przechodzi bardzo groźną dla jej dziecka infekcję. Tymczasem pasożyt, przedostając się przez łożysko do płodu, uszkadza rozwijające się narządy. Z tego powodu część zakażeń we wczesnej ciąży kończy się poronieniem.

W związku ze zwykle bezobjawowym przebiegiem toksoplazmozy, celowe wydaje się przeprowadzenie diagnostyki serologicznej już u pacjentek planujących macierzyństwo. „Być może wzorem innych krajów i innych zakażeń należałoby wprowadzić certyfikat przedślubny?” – zastanawia się dr Andrzej Marszałek. Z całą pewnością świadoma przyszła mama powinna wykonać podstawowe badania, również w zakresie toksoplazmozy.

Diagnostyka mająca na celu rozpoznanie toksoplazmozy obejmuje badanie serologiczne, polegające na oznaczeniu we krwi przeciwciał, które organizm wytwarza w celu zwalczenia choroby. W pierwszym tygodniu od zakażenia wytwarzane są przeciwciała wczesne IgM, natomiast po 2-4 tygodniach od zakażenia pojawiają się we krwi przeciwciała późne IgG. Utrzymujące się na stałym poziomie przeciwciała IgG świadczą o toksoplazmozie przebytej w przeszłości – są one obecne przez całe życie i chronią nas przed ponownym zakażeniem. Jeśli wynik u kobiety w ciąży jest seronegatywny, tzn. nie stwierdzono obecności przeciwciał w klasie IgG, niezbędne wydaje się wykonywanie badań co 4-12 tygodni (zgodnie z zaleceniami krajowego konsultanta ds. położnictwa i ginekologii). W sytuacji gdy wynik jest niejednoznaczny, konieczne jest badanie awidności, pozwalające wykluczyć lub potwierdzić infekcję w ciągu ostatnich 3-4 miesięcy.

Dobrze wykonane badania mogą dać odpowiedź na pytanie, czy istnieje konieczność leczenia ciężarnej. W sytuacjach wątpliwych możliwe jest przeprowadzenie konsultacji w ośrodkach referencyjnych.

Trudności diagnostyczne mogą wynikać z tzw. przetrwałych przeciwciał w klasie IgM oraz obecności przeciwciał naturalnych. Wpływ na wynik badania mogą mieć również leki stosowane przed jego wykonaniem oraz czas przechowywania próbek materiału pobranego od kobiety w ciąży. Diagnostykę można pogłębić, badając płyn owodniowy. W badanym materiale wykonywane są próby biologiczne oraz ocena obecności DNA pierwotniaka.

Przy podejrzeniu możliwości występowania wrodzonej toksoplazmozy badania wykonywane są u noworodków. Materiałem badanym jest w tym wypadku krew pobrana z pięty noworodka. „85 proc. noworodków z toksoplazmozą nie wykazuje klinicznych objawów choroby” – przypomina dr Andrzej Marszałek.

W przypadku rozpoznania postaci wrodzonej toksoplazmozy leczeniem objęte są wszystkie zakażone noworodki. Celowe i zasadne jest intensywne i przedłużone leczenie przeciwpasożytnicze.

Najlepszą ochroną przed toksoplazmozą jest profilaktyka. Kobieta w ciąży powinna ściśle przestrzegać następujących zasad:

• dokładnie i często myć ręce;
• spożywać mięso wyłącznie dobrze ugotowane lub upieczone, a unikać mięsa surowego (tatar), wędlin, sushi;
• dokładnie myć owoce i warzywa;
• w czasie przygotowywania potraw nie próbować surowych potraw, zwłaszcza mięsnych, i nie dotykać zanieczyszczonymi rękami ust i oczu.

Toksoplazmoza jest tylko jednym z nieszczęść czyhających na kobiety ciężarne. Dlatego przed zajściem w ciążę dobrze jest wykonać badania w kierunku obecności przeciwciał toksoplazmozy, a w razie konieczności powtórzyć je jeszcze w czasie ciąży. Pamiętajmy o profilaktyce, a na Dzień Matki dostaniemy cudowny prezent.