Odczyn po szczepieniu
Każda szczepionka wprowadzana do organizmu wywołuje reakcję układu immunologicznego. Celem szczepienia jest wytworzenie przeciwciał obronnych i trwałej pamięci odpornościowej, dzięki której organizm będzie mógł zareagować prawidłowo w kontakcie z prawdziwym patogenem. Czasami podanie szczepionki wiąże się z rozwojem niekorzystnych reakcji organizmu – są to tzw. odczyny poszczepienne i powikłania poszczepienne. Odczyn po szczepieniu jest zazwyczaj spodziewaną reakcją, zależną od rodzaju podanej szczepionki, zawartych w niej dodatkowych składników i wrażliwości szczepionej osoby.
1. Rodzaje odczynów poszczepiennych
Odczyny poszczepienne mogą mieć charakter miejscowy lub ogólny. Częstość występowania i charakter objawów odczynów zależą od rodzaju szczepionki, tzn. drogi podania, wielkości i kolejności dawek, zawartości martwych lub żywych drobnoustrojów. Nasilenie objawów wynika też z wrażliwości osoby szczepionej. Czas ich wystąpienia obejmuje dwie godziny-dwie doby od podania szczepionki. Odczyny miejscowe występują w miejscu wykonania zastrzyku i najczęściej są to: zaczerwienienie, obrzęk, ból, naciek limfatyczny, świąd. Czasem pojawiają się również nieswoiste odczyny ogólne: złe samopoczucie, osłabienie, gorączka, bóle mięśni, bóle głowy, wysypka alergiczna o typie pokrzywki ze świądem i obrzękiem powiek.
Mogą również wystąpić odczyny swoiste, które są typowe dla danej szczepionki. Stanowią one coś w rodzaju łagodnego przechorowania choroby, przeciwko której podano szczepionkę. Np. po szczepieniu na odrę lub różyczkę w ciągu dwóch tygodni może się pojawić na ciele bladoróżowa wysypka lub powiększają się węzły chłonne. Trzy tygodnie po szczepieniu na świnkę może nastąpić obrzmienie ślinianek przyusznych. Miejscowe i ogólne odczyny poszczepienne nie są przeciwwskazaniem do dalszego prowadzenia szczepień. Zwykle ustępują samoistnie po około dwóch-trzech dniach, bez powikłań.
2. Klasyfikacja niepożądanych odczynów poszczepiennych
Niepożądany odczyn poszczepienny (NOP) to każde zaburzenie stanu zdrowia, które występuje w okresie czterech tygodni od podania szczepionki. Niekiedy odczyn po szczepieniu wynika nie z indywidualnej reakcji osoby szczepionej, ale z błędnego podania szczepionki. Według Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie niepożądanych odczynów poszczepiennych z 31 grudnia 2002 roku, do odczynów miejscowych zalicza się: obrzęk, ropień w miejscu wstrzyknięcia, powiększenie węzłów chłonnych i odczyny miejscowe po szczepieniu BCG. NOP ze strony ośrodkowego układu nerwowego, to: drgawki gorączkowe i niegorączkowe, encefalopatia, zapalenie mózgu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zespół Guillaina-Barrégo i porażenie poliomyelitis wywołane wirusem szczepionkowym. Do innych niepożądanych odczynów po szczepieniu zalicza się: bóle stawów, reakcje hipotensyjno-hiporeaktywne, małopłytkowość, ciągły płacz, posocznicę, reakcję anafilaktyczną, reakcje alergiczne, zapalenie jąder, zapalenie ślinianek, uogólnione zakażenie BCG.
Najczęściej występujące odczyny poszczepienne, to gorączka i obrzęk, bolesność oraz zaczerwienienie w miejscu iniekcji. Gwałtowne reakcje poszczepienne pojawiają się w ciągu kilku-kilkunastu minut po szczepieniu, dlatego zaleca się obserwację pacjenta po podaniu szczepionki. Do poważnych NOP należą m.in.: omdlenie lub zaburzenie przytomności, trudny do utulenia płacz, bardzo wysoka gorączka (40ºC) w ciągu dwóch dni po szczepieniu, wysypka, rumień skórny, drgawki. Przy wysokiej gorączce można podać dziecku lek przeciwgorączkowy, np. paracetamol. Jeśli towarzyszą jej senność, drgawki i zaburzenia świadomości, konieczna jest pomoc lekarska.
3. Postępowanie przy miejscowym odczynie poszczepiennym
Miejscowy odczyn poszczepienny powstaje w miejscu wkłucia igły. Często objawia się silną bolesnością ręki, a nawet trudnością w jej poruszaniu. Duży ból występuje szczególnie po szczepieniu DTP. Wokół wkłucia pojawia się czerwona opuchlizna. W celu zapobiegnięcia odczynowi miejscowemu można owinąć ramię gazą nasączoną roztworem sody oczyszczonej (łyżeczka sody na pół szklanki letniej wody) lub w preparacie Altacet. O każdej nietypowej reakcji na szczepienie trzeba informować lekarza. W wyjątkowych przypadkach można odstąpić od szczepienia. Na szczęście szczepionki ochronne są coraz lepsze, a powikłania po nich – coraz rzadsze.