Ospa w ciąży - charakterystyka wirusa, skutki, leczenie, profilaktyka

Zakażenie wirusem ospy może być przyczyną ciężkich wad wrodzonych, a nawet śmierci płodu. Infekcja w ciągu pierwszych dwudziestu tygodni ciąży może prowadzić do zespołu ospy wietrznej wrodzonej. Ciężkie komplikacje objawiają się bliznami na skórze, deformacjami kończyn, wadami w obrębie oczu i defektami ośrodkowego układu nerwowego.

Zachorowanie matki na ospę w ciągu pięciu dni przed porodem lub do dwóch dni po porodzie stanowi zagrożenie wystąpienia ospy wietrznej u noworodka, która nieleczona w 20 proc. przypadków prowadzi do śmierci dziecka.

Wirus ospy (łac. Varicella Zoster Virus – VZV) należy do rodzaju Herpes, które są patogenne dla ludzi. Wirus VZV może być umiejscowiony w różnych tkankach ciała w postaci utajonej. W stanie uśpionym nie ulega on replikacji i nie wywołuje odpowiedzi zapalnej.

Może się jednak uaktywnić, gdy odporność organizmu jest obniżona. Spadek odporności powoduje m.in. ciąża. Jeśli kobieta ciężarna przechodziła ospę w dzieciństwie, jest uodporniona na kolejną infekcję i nie ma powodów do obaw.

Jeżeli natomiast nie chorowała nigdy wcześniej na ospę ani nie była na nią szczepiona przed zajściem w ciążę, pierwotne zakażenie VZV w ciąży może być niebezpieczne dla niej samej i dla płodu. Pierwotna infekcja wirusem Varicella Zoster klinicznie objawia się jako ospa wietrzna. Reaktywacja wirusa skutkuje półpaścem.

Zobacz odpowiedzi na pytania osób, które miały do czynienia z tym problemem:

• Jakie skutki będzie mieć ospa w 25. tygodniu ciąży? - odpowiada lek. Aleksandra Witkowska
• Jak odróżnić ospę od wysypki w ciąży? - odpowiada lek. Beata Babińska-Olejniczak
• Czy kontakt z ospą wietrzną w ciąży jest groźny? - odpowiada lek. Rafał Gryszkiewicz

Do infekcji dochodzi zazwyczaj podczas przebywania w jednym pokoju z osobą chorą lub przez bliski kontakt fizyczny. Jeśli kobieta ciężarna zauważy u siebie objawy ospy, takie jak wysypka skórna i problemy z oddychaniem, powinna jak najszybciej udać się do lekarza. Ospa jest zakaźna jeszcze przed wystąpieniem krostek i do pięciu dni od pojawienia się zmian na skórze. Leczenie infekcji VZV w czasie ciąży nastręcza wielu trudności, co związane jest z wieloma klinicznymi postaciami choroby.

Ospa wietrzna w ciąży skutkuje działaniami niepożądanymi zarówno u matki, jak i u płodu. U kobiety może doprowadzić do zapalenia płuc spowodowanego wirusem VZV, które leczy się zazwyczaj przez dożylne podawanie acyklowiru.

Chociaż formalnie lek ten nie jest przeznaczony do stosowania w czasie ciąży, istnieje wiele przykładów jego użycia w celu leczenia kobiet ciężarnych i jak dotąd nie zauważono działań niepożądanych ani u matek, ani u płodów. Zazwyczaj leczenie ospy w ciąży przeprowadza się w warunkach domowych.

Nie wolno drapać swędzących krostek, aby nie dopuścić do powstania blizn i rozsiewu wirusa. Ważny jest odpoczynek i lekkostrawna dieta. Jeśli pojawiają się takie objawy, jak wymioty, nudności, krwawienia z dróg rodnych, ciężka wysypka skórna, problemy z oddychaniem i silne bóle głowy to konieczna jest hospitalizacja.

Następstwa pierwotnego zakażenia ospą wietrzną w ciąży dla płodu zależą od czasu wystąpienia choroby (etapu ciąży). Ospa podczas ciąży może skutkować takimi zagrożeniami dla dziecka, jak:

• wrodzony zespół ospy wietrznej – rzadkie powikłanie ospy, zdarza się w około 2 proc. przypadków ospy wietrznej występującej u ciężarnej w ciągu pierwszych dwudziestu tygodni ciąży. Wirus VZV przechodzi przez łożysko i zaraża płód. Może dawać takie objawy, jak ubytki skóry, zmiany skórne, niedorozwój ramion, szczątkowe paliczki, atrofia mózgu, małogłowie, małoocze, zapalenie tęczówki, zaćma wrodzona, uszkodzenie pęcherza moczowego i jelit, opóźnienie wzrostu wewnątrzmacicznego płodu, opóźnienie rozwoju psychomotorycznego,
• półpasiec dziecięcy – pierwotna infekcja VZV po dwudziestym tygodniu ciąży skutkuje półpaścem u dziecka, rozwija się on zwykle we wczesnym dzieciństwie,
• noworodkowa ospa wietrzna – występuje wtedy, gdy zakażenie ospą w ciąży wystąpi u matki pod koniec ciąży i dziecko urodzi się zanim kobieta rozwinie pełną odpowiedź immunologiczną i przekaże dziecku przeciwciała; ospa wietrzna u noworodka wiąże się z dużym odsetkiem umieralności.

Przeciwciała są zwykle produkowane przez organizm kobiety ciężarnej do siódmego dnia od momentu pojawienia się wysypki, więc noworodki urodzone siódmego dnia lub później od wystąpienia zmian skórnych u matki mają w surowicy ochronne przeciwciała anty-VZV. Tymczasem jeżeli maluch przyjdzie na świat szybciej niż siódmego dnia, istnieje ryzyko rozwinięcia się ospy.

Dziecku takiemu tuż po narodzinach powinno się podać immunoglobulinę Zoster (ZIg) w dawce 250 mg, która neutralizuje działanie wirusa w organizmie noworodka. W niektórych szpitalach praktykuje się również profilaktyczne podawanie dużych dawek acyklowiru. Nie należy rozdzielać matki i dziecka zaraz po urodzeniu, ponieważ separacja nie zmniejsza ryzyka wystąpienia ospy u maluszka. To samo dotyczy kobiet chorujących na ospę niedługo po porodzie.

Częściej niż samo zachorowanie na ospę w ciąży problemem dla kobiety ciężarnej jest kontakt ze schorzeniem. Aby go rozwiązać, należy określić status immunologiczny matki w stosunku do VZV. Jeśli kobieta chorowała wcześniej na ospę, ma zapewne odpowiednie przeciwciała we krwi i jest odporna na powtórne zakażenie.

Jeżeli nie ma dowodów na przebycie ospy w dzieciństwie, trzeba zbadać surowicę krwi na obecność przeciwciał anty-VZV. W przypadku ich braku podaje się ZIg w ilości 1000 mg. To samo dotyczy przyszłych mam będących w pierwszej połowie ciąży. W ten sposób znacznie zmniejsza się prawdopodobieństwo przeniknięcia wirusa przez łożysko.

Immunoglobulinę należy podać zaraz po kontakcie z osobą zarażoną ospą – najlepiej do czterech dni od pojawienia się zagrożenia, chociaż możliwe jest także podanie ZIg do dziesiątej doby. Warto w tym czasie kontrolować rozwój płodu za pomocą badania USG.

Kontakt z osobą chorą na półpaśca należy traktować tak samo, jak w przypadku narażenia na ospę. Jeśli wiesz, że nie przebyłaś ospy wietrznej w dzieciństwie, przynajmniej miesiąc przed planowanym zapłodnieniem wykonaj szczepienie przeciw ospie.

Źródła

1. Magdzik W., Naruszewicz-Lesiuk D., Zieliński A., Choroby zakaźne i pasożytnicze – epidemiologia i profilaktyka, Wydawnictwo Alfa Medica Press, Bielsko-Biała 2007, ss. 221-224, ISBN 978-83-7522-010-0.
2. Wysocki J., Kędziora M., Profilaktyka ospy wietrznej, „Ordynator Leków” 2005, vol. 5, nr 11-12 (49-50).