Profilaktyka chorób przewlekłych w 2 trymestrze ciąży

Drugi trymestr, trwający od 14. do 28. tygodnia ciąży, jest czasami określany "złotym trymestrem". W tym czasie złagodzeniu ulegają uciążliwe objawy wczesnej ciąży, takie jak nudności i wymioty, polepsza się jakość snu i powraca energia życiowa. Masa dziecka i wielkość macicy są natomiast jeszcze na tyle małe, że nie dają się we znaki. Nie należy jednak tracić czujności – kobiety cierpiące na choroby przewlekłe muszą bacznie kontrolować stan zdrowia. Chociaż ryzyko poronienia jest mniejsze, pewne sytuacje wymagają opieki lekarskiej i stosowania się do specjalnych zaleceń, aby zapewnić zdrowie matki i płodu.

1. Nadciśnienie tętnicze

Ciśnienie tętnicze w prawidłowej ciąży powinno obniżyć się w drugim trymestrze. Jednak u niektórych kobiet dochodzi do wzrostu ciśnienia. Jeżeli nadciśnienie pojawi się po 20 tygodniu ciąży, jest to stan zwany nadciśnieniem ciążowym. W tym przypadku po porodzie ciśnienie powinno wrócić do prawidłowych wartości samoistnie.

Jeżeli nadciśnienie tętnicze wystąpiło przed ciążą, mówimy o nadciśnieniu przewlekłym. Ten rodzaj nadciśnienia zwykle nie ustępuje po porodzie. Nadciśnienie przewlekłe jest najczęstszym problemem zdrowotnym w ciąży. Wymaga stałej opieki lekarskiej i odpowiedniej terapii, gdyż wciąż pozostaje istotnym czynnikiem zachorowalności i śmiertelności okołoporodowej.

Bardzo wysokie ciśnienie, zwane ciężkim nadciśnieniem prowadzi do ograniczenia przepływu krwi do płodu, co może być przyczyną zahamowania wzrostu wewnątrzmacicznego, przedwczesnego oddzielania się łożyska i porodu przedwczesnego. Inne zagrożenie to wystąpienie stanu przedrzucawkowego – zespołu objawów pojawiających się po 20. tygodniu ciąży, do których należą podwyższone ciśnienie tętnicze (> 140/90 mmHg) i znamienny białkomocz, czyli wydalanie z moczem więcej niż 300 mg białka na dobę.

Zobacz film: "Witaminy w ciąży"

Najczęściej stosowanym lekiem hipotensyjnym w ciąży jest metyldopa. Leczenie farmakologiczne powinno być rozpoczęte, jeśli wartości ciśnienia rozkurczowego przekraczają 140/90 mmHg. W innym razie wystarczy zmniejszenie aktywności fizycznej, stosowanie diety z ograniczeniem spożycia sodu, regularna kontrola ciśnienia oraz badanie moczu pod kątem obecności białka. Dodatkowo leczenie ciężarnych z nadciśnieniem przewlekłym należy poszerzyć o regularną ultrasonograficzną ocenę wzrastania płodu i kontrolowanie funkcji nerek, monitorując stężenie kreatyniny we krwi.

Czynniki szczególnie zwiększające ryzyko wystąpienia powikłań związanych z nadciśnieniem w ciąży, to:

• wiek powyżej 40 lat;
• wartości ciśnienia przekraczające 160/110 mmHg;
• nadciśnienie trwające co najmniej 15 lat;
• cukrzyca;
• choroby nerek;
• choroby tkanki łącznej;
• utrata ciąży w przeszłości.

2. Cukrzyca w drugim trymestrze

Cukrzyca w ciąży powinna być stale starannie kontrolowana. Choć w drugim trymestrze ciąży ryzyko poronienia jest mniejsze niż w pierwszym, to wysoki poziom cukru we krwi matki może prowadzić do nadmiernego wzrostu płodu oraz przyspieszać rozwój powikłań cukrzycy w organizmie ciężarnej.

Ciąża u chorej na cukrzycę stanowi dodatkowy czynnik obciążający. U niektórych ciężarnych z cukrzycą może dojść do przyspieszenia powikłań w obrębie narządu wzroku (retinopatia), nerek (nefropatia cukrzycowa) oraz pogorszenie stanu w przypadku choroby niedokrwiennej serca. W przypadku współistnienia choroby niedokrwiennej serca i cukrzycy ciąża stanowi poważne zagrożenie dla życia matki i z tego powodu jest odradzana.

Zalecenia dla ciężarnej z cukrzycą w drugim trymestrze ciąży, to:

• kontrola masy ciała co dwa tygodnie – nie należy odchudzać się, ale przybieranie na wadze ponad zalecenia lekarza zwiększa ryzyko wystąpienia nadciśnienia i stanu przedrzucawkowego;
• regularna kontrola ciśnienia tętniczego;
• okresowe badanie moczu – w przypadku wystąpienia białkomoczu należy zbadać dobową utratę białka i klirens kreatyniny;
• właściwa kontrola cukru we krwi – wysoki poziom cukru we krwi po posiłkach powoduje nadmierny wzrost płodu, co zwiększa ryzyko komplikacji okołoporodowych.

Pod koniec drugiego trymestru zwiększa się zapotrzebowanie na insulinę. Wynika to z wydzielania przez łożysko hormonów, obniżających skuteczność insuliny. Każdy przypadek, gdy poziom cukru wzrasta po posiłkach powyżej normy przez trzy dni lub często spada poniżej 60 mg/dl, należy zgłosić lekarzowi.

3. Niedoczynność tarczycy

Niedoczynność tarczycy w ciąży nie należy do najczęstszych chorób, ale może stanowić poważne zagrożenie ciąży. Badania wykazują, że około 2,2% ciężarnych kobiet miało podwyższony poziom hormonu TSH w drugim trymestrze ciąży. Właściwe leczenie niedoczynności tarczycy znacznie zmniejsza częstość powyższych powikłań, takich jak:

• obumarcie płodu;
• nadciśnienie ciężarnych;
• przedwczesne oddzielenie się łożyska;
• komplikacje okołoporodowe.

Uważa się, że poważna niedoczynność tarczycy występująca w drugim trymestrze ciąży może doprowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń mózgu i defektów neurologicznych u płodu. W leczeniu stosuje się syntetyczną L-tyroksynę. Terapia jest całkowicie bezpieczna dla płodu, wymaga jednak okresowego kontrolowania stężenia TSH, które normalizuje się w ciągu kilku tygodni od rozpoczęcia substytucji.

4. Niedokrwistość a ciąża

W czasie ciąży płód jest uprzywilejowany względem matki, jeśli chodzi o pokrywanie zapotrzebowania na żelazo. Rzadko więc dochodzi u niego do niedokrwistości i jej powikłań. Niemniej anemia w ciąży zawsze wymaga rozpoczęcia właściwej terapii, gdyż nieleczona może doprowadzić do poważnych komplikacji.

Niedokrwistość w drugim trymestrze ciąży zwiększa ryzyko porodu przedwczesnego, co wiąże się z niską masą urodzeniową dziecka. Co więcej, dzieci kobiet, u których w ciąży rozwinęła się ciężka anemia mają zwiększone ryzyko wystąpienia niedoborów żelaza w dzieciństwie.

5. Jak zapewnić właściwą podaż żelaza w ciąży?

Żelazo znajduje się w wielu rodzajach pokarmów. Czerwone mięso jest jednym z najlepszych źródeł tego pierwiastka, dużo żelaza zawiera także drób i ryby. Poza tym produkty bogate w żelazo, to: tofu, jaja, zielone liściaste warzywa, rośliny strączkowe, pełnoziarniste zboża, brokuły, płatki śniadaniowe i suszone owoce wzbogacone w żelazo. Warto mieć na uwadze, że lepiej przyswajalne jest żelazo zawarte w pokarmach mięsnych w porównaniu do źródeł roślinnych. W celu zwiększenia przyswajalności żelaza z warzyw można dodatkowo spożyć porcję witaminy C, na przykład wypijając szklankę soku pomarańczowego.

Kobiety w ciąży powinny jednak unikać czerpania żelaza z wątroby i produktów pochodnych, jak pasztet. Zawierają one bowiem dużo witaminy A, która spożywana w ciąży w nadmiernych ilościach zwiększa ryzyko wrodzonych wad u dziecka. Dlatego ciężarnym zaleca się unikanie suplementów diety i produktów bogatych w witaminę A. Należy jednak wspomnieć, że witamina A występuje w dwóch postaciach – retinolu i beta-karotenu. Uważa się, że pokarmy zawierające dużo beta-karotenu, jak marchewki czy brzoskwinie są w ciąży bezpieczne.

Drugi trymestr ciąży może być wspaniałym okresem dla kobiety, należy jednak mieć na uwadze choroby przewlekłe, które mogą zagrażać matce i dziecku. Nadciśnienie tętnicze, cukrzyca, niedoczynność tarczycy i niedokrwistość to stany potencjalnie niebezpieczne dla przebiegu ciąży, ale poddane właściwej terapii nie uniemożliwiają kobiecie cieszenia się macierzyństwem.