Utrata przytomności – przyczyny i pierwsza pomoc

Utrata przytomności to stan, w którym na pewien czas utracona jest świadomość. Charakteryzuje się amnezją dotyczącą okresu nieprzytomności, nieprawidłową kontrolą motoryczną, utratą reagowania na bodźce oraz krótkim czasem trwania. Sprawdzamy, jakie są główne przyczyny utraty przytomności, czy istnieją czynniki ryzyka związane z utratą przytomności i czy utrata przytomności może być spowodowana stresem.

1. Co to jest utrata przytomności?

Utrata świadomości, omdlenie i zasłabnięcie to w potocznej świadomości terminy tożsame. Używamy je zamiennie w przypadku określenia stanu, w którym dana osoba utraciła świadomość.

Omdlenie definiowane jest jako przejściowa utrata przytomności spowodowana przerwaniem przepływu mózgowego na 6–8 s lub zmniejszeniem ilości tlenu dostarczanego do mózgu o 20 proc.

1.1. Jakie są różnice między omdleniem a utratą przytomności?

Zobacz film: "Jak zadbać o prawidłowe relacje z dzieckiem?"

Omdlenie ma gwałtowny początek, ustępuje zwykle samoistnie i szybko. Z kolei utrata przytomności może trwać dłużej.

2. Czy utrata przytomności zawsze jest poważna?

Z całą pewnością nie można jej bagatelizować. Szacuje się, że co druga kobieta i co czwarty mężczyzna co najmniej raz doświadczyło omdlenia w swoim życiu.

Najczęstsze przyczyny omdlenia to:

• zaburzenia w układzie krążenia – m.in.: wrodzone wady serca, nadciśnienie płucne, zator tętnicy płucnej, zaburzenia rytmu serca, dysfunkcja mięśnia sercowego
• przyczyny pozasercowe – m.in.: omdlenia wazowagalne (neurogenne), hipotonia ortostatyczna, nieprawidłowy powrót żylny
• zaburzenia endokrynologiczne i metaboliczne – m.in.: hipoglikemia, niedokrwistość, cukrzyca, niedoczynność nadnerczy
• zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego – m.in.: padaczka, guz mózgu, migrena, hiperwnetylacja, histeria
• zatrucia lekami, np. przeciwdepresyjnymi, alkohol, narkotyki.

Do omdlenia może też dojść w charakterystycznych okolicznościach, np.:

• po dłuższym przebywaniu w pozycji stojącej (np. w kościele, w czasie akademii),
• po nagłej zmianie pozycji (np. poranne wstawanie, wyjście z kąpieli),
• po nagłym zaprzestaniu wysiłku,
• w dusznym pomieszczeniu lub środku komunikacji,
• kiedy towarzyszy nam silny ból (po urazie)

Możliwe jest też omdlenie z powodu stresu. To jeden z jego objawów, którym mogą towarzyszyć: bóle głowy, problemy żołądkowe, napięcie mięśniowe.

Z kolei za omdlenie u kobiet w ciąży mogą odpowiadać: zbyt małe stężenie cukru we krwi, obniżone ciśnienie tętnicze, niedokrwistość lub zaburzenia elektrolitowe (np. przy wymiotach).

Omdlenie u dzieci budzi u rodziców ogromny niepokój. Rzadko występują u dzieci poniżej 6. roku życia. Najczęściej dotyczą młodzieży w wieku 14–18 lat. W większości przypadków są to omdlenia wazowagalne.

3. Jakie są objawy towarzyszące utracie przytomności?

W przypadku utraty przytomności i omdlenia chwilę wcześniej może wystąpić stan przedomdleniowy, w którym chory czuje, że zasłabnie (jednak nie zawsze się tak dzieje).

Objawy omdlenia to wówczas: zaburzenia widzenia (tzw. mroczki przed oczami), pojawiają się zimne poty, zawroty głowy, nudości i poczucie, że zaraz nastąpi upadek (zachowany jest kontakt słowno-logiczny).

4. Czy utrata przytomności może być objawem poważnej choroby?

Omdlenie u dorosłych i dzieci nigdy nie powinno być bagatelizowane. Jeśli występuje w przebiegu m.in. brady- i tachyarytmii, ciężkich wad serca czy pierwotnego nadciśnienia płucnego, może być pierwszym sygnałem zagrożenia nagłym zgonem.

Zdecydowanie częściej jednak zasłabnięcia i utraty przytomności mają charakter wazowagalny (dotyczy to również dzieci i młodzieży), czyli będący odpowiedzią na odruchowy spadek ciśnienia i/lub akcji serca w wyniku pionizacji.

5. Co należy zrobić w przypadku osoby, która straciła przytomność?

Pierwsza pomoc przy omdleniu obejmuje:

• ocenę stanu chorego: pytanie "jak się czujesz", sprawdzenie, czy oddycha i reaguje na bodźce,
• położenie chorego z uniesionymi nogami (uwaga: gdy nie ma urazu lub drgawek),
• jeśli utrata przytomności się przedłuża, należy wezwać pogotowie (do czasu przyjazdu ratowników chorego układa się w pozycji bezpiecznej),
• w przypadku utraty przytomności w wyniku zatrucia tlenkiem węgla, chorego trzeba wynieść w bezpieczne miejsce,
• jeśli podejrzewamy omdlenie z powodu cukru, wówczas choremu mogącemu połykać i gryźć można podać cukierki, cukier w kostkach, sok pomarańczowy.

Jeśli chory zgłasza stan przedomdleniowy, np. mówi, że słabo widzi lub zaraz upadnie, należy w pierwszej kolejności upewnić się, czy poszkodowanemu nie zagraża niebezpieczeństwo i czy nie upadnie lub w inny sposób nie narazi się na uraz, gdy straci przytomność.

Należy też zastosować manewry, które przerwą stan przedomdleniowy (przeciwdziałają obniżeniu ciśnienia). Należą do nich: przysiad z krzyżowaniem kończyn dolnych lub bez krzyżowania kończyn dolnych, zaciskanie dłoni, zginanie szyi.

6. Jakie są możliwe skutki utraty przytomności?

Utrata przytomności może wiązać się z urazem, np. złamaniem. Omdlenie u seniorów, zwłaszcza mieszkających samodzielnie, może być szczególnie groźne: częściej niż ludzie młodzi zgłaszają niepamięć w chwili zdarzenia, co utrudnia diagnostykę.

7. Jakie są metody diagnozy przyczyn utraty przytomności?

Leczenie omdlenia uzależnione jest od jego przyczyny. W jej ustaleniu bardzo pomocny jest wywiadu dotyczący okoliczności wystąpienia zasłabnięcia (uzyskany od chorego lub świadków zdarzenia).

Niekiedy konieczne jest wykonanie badań pomocniczych, m.in. masażu zatoki szyjnej, testu pochyleniowego, próby pionizacyjnej, próby wysiłkowej EKG (jeśli omdlenie występuje po wysiłku fizycznym). Specjalistycznej diagnostyki wymaga omdlenie z powodu bólu głowy.

Omdlenie z powodu choroby przewlekłej wymaga leczenia choroby podstawowej.