Zakażenia i stany zapalne
Zakażenia i stany zapalne męskich narządów rozrodczych mogą być przyczyną uszkodzenia funkcji plemnikotwórczej jąder i stać się przyczyną niepłodności mężczyzny. Zakażenia te mogą mieć zarówno etiologię bakteryjną, jak i wirusową. Najczęściej są powodowane przez takie patogeny, jak Chlamydia trachomatis, dwoinka rzeżączki, oraz wirus nagminnego zapalenia przyusznic, które prowadzą do wystąpienia zapalenia jąder i najądrzy. Objawy są dość charakterystyczne i dają spore dolegliwości. Jednak pomimo tego zazwyczaj chorzy mężczyźni zgłaszają się do lekarza dopiero po dłuższym czasie, co jest bardzo niekorzystne, ponieważ im dłużej proces zapalny jest nieleczony, tym większe prawdopodobieństwo trwałego uszkodzenia jąder i tym samym procesu spermatogenezy, a co za tym idzie większe prawdopodobieństwo wystąpienia niepłodności. Należy także pamiętać, że poza czynnikami infekcyjnymi zapalenie jąder może mieć także charakter autoimmunologiczny i także prowadzić do niepłodności.
1. Przyczyny i objawy zapaleń jąder i najądrzy
Czynnikiem sprawczym zapalenia jąder i najądrzy mogą być zarówno bakterie, jak i wirusy. Zwykle dotyczy obu jąder, choć często objawy są bardziej nasilone w jednym z nich. Objawy na ogół są charakterystyczne. Najczęściej pojawia się obrzęk moszny i wrażenie, że chore jądro jest cięższe niż normalnie. Występuje także znaczna tkliwość i ból jądra, najądrza, okolicy powrózka nasiennego, krocza i moszny. Ból może nasilać się przy chodzeniu, przy oddawaniu moczu oraz podczas stosunku płciowego. Chory może mieć gorączkę, węzły chłonne pachwinowe mogą być powiększone i bolesne, czasem pojawia się także wydzielina z cewki moczowej. Te objawy pojawiają się najczęściej, ale oprócz tego mogą wystąpić także inne, zależne od przyczyny zapalenia.
Chlamydiowe zapalenie jąder i najądrzy jest wywołane przez atypową, wewnątrzkomórkową bakterię Chlamydia trachomatis. Poza tym może ona wywoływać u mężczyzn także zapalenie gruczołu krokowego i odbytnicy. Jest ona przenoszona drogą płciową i bardzo często, zwłaszcza na początku zakażenie może być bezobjawowe lub skąpoobjawowe, co ułatwia transmisje z człowieka na człowieka. Jak każdy rodzaj zapalenia jąder, nieleczone może stać się przyczyną ich uszkodzenia i niepłodności.
Innym czynnikiem etiologicznym jest dwoinka rzeżączki. Bakteria ta jest typowo przenoszona drogą kontaktów seksualnych z zakażoną osobą. Oprócz innych typowych dla zapalenia jąder i najądrzy objawów występuje ropny wyciek z cewki moczowej, pieczenie i ból przy oddawaniu moczu.
Zapalenie jąder i najądrzy jest także typowym powikłaniem nagminnego zapalenia przyusznic, potocznie świnki. Najczęściej powikłanie to występuje u chłopców w okresie dojrzewania i dorosłych mężczyzn. Pojawia się w cztery do sześciu dni od początku zapalenia ślinianek i niestety, u jednej trzeciej chorych prowadzi do atrofii jąder i niepłodności.
Warto również pamiętać o autoimmunizacyjnym zapaleniu jąder. Prawdopodobnie rozwija się ono w wyniku uszkodzenia bariery krew-jądro i kontaktu komórek układu odpornościowego z komórkami plemnikotwórczymi. Z nieznanych przyczyn może to prowadzić do pobudzenia układu odpornościowego i „atakowania” własnych antygenów, znajdujących się w jądrach. Powstaje przewlekły stan zapalny, który po jakimś czasie uszkadza jądra i prowadzi do niepłodności.
2. Rozpoznanie i leczenie zapaleń jąder i najądrzy
Bez względu na przyczynę wywołującą zapalenie jąder i najądrzy rozpoznanie opiera się głównie na badaniu klinicznym pacjenta. Stwierdzenie charakterystycznych objawów przy badaniu moszny wystarcza do postawienia diagnozy, natomiast w celu rozpoznania czynnika etiologicznego wykonuje się najczęściej wymaz z cewki moczowej i posiew moczu. Jeśli natomiast mężczyzna przeszedł w przeszłości zapalenie jąder i najądrzy, i z powodu trudności w poczęciu dziecka podejrzewa się, że mogło dojść do uszkodzenia funkcji jąder, najlepiej w takiej sytuacji wykonać badanie nasienia. Ocenia się przy tym objętość ejakulatu, liczbę plemników, ich żywotność, budowę, ruchliwość i na tej podstawie ocenia się czy dany mężczyzna jest płodny.
Leczenie zapalenia jąder i najądrzy o etiologii bakteryjnej powinno opierać się na intensywnej antybiotykoterapii, najlepiej zgodnej z wrażliwością danego patogenu. Oprócz tego, w leczeniu stosuje się leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, zwłaszcza w przypadku wirusowego zapalenia, kiedy to antybiotyki są nieskuteczne. Ze względu na tak poważne powikłania, jak utrata płodności, właściwe i odpowiednio wczesne leczenie zapaleń męskich narządów płciowych jest niezwykle istotne.