Choroba Wilsona

Choroba Wilsona (ang. Wilson’s disease) bywa inaczej określana jako zwyrodnienie soczewkowo-wątrobowe. Jest to schorzenie genetyczne. Powoduje je gromadzenie się miedzi w tkankach organizmu. Miedź, wydzielana zazwyczaj z żółcią, początkowo odkłada się w wątrobie. Kiedy stężenie metalu w tym narządzie uniemożliwia jego dalsze magazynowanie, wraz z krwią trafia on do innych tkanek, koncentrując się głównie w mózgu, nerkach i rogówkach oczu. Nazwa choroby pochodzi od brytyjskiego neurologa, Samuela Alexandra Kinniera Wilsona, który pierwszy dokonał opisu schorzenia w 1912 roku. Co jest przyczyną zwyrodnienia soczewkowo-wątrobowego? Jak objawia się choroba Wilsona i jak ją leczyć?

1. Przyczyny choroby Wilsona

Zwyrodnienie soczewkowo-wątrobowe jest zaburzeniem metabolizmu miedzi. To choroba genetyczna spowodowana mutacją genu ATP7B na chromosomie 13, który koduje białko odpowiedzialne za transport atomów i jonów miedzi w organizmie. Wskutek defektu genetycznego dochodzi do zmniejszonego wydalania miedzi z żółcią i nadmiernej kumulacji metalu w różnych tkankach organizmu (wątrobie, nerkach, mózgu). Miedź jest ważnym mikroelementem dla człowieka, np. bierze udział w procesie tworzenia krwi, wchodzi w skład enzymów, umożliwia syntezę tkanki kostnej i łącznej. Niestety, jej nadmierne ilości w organizmie wykazują działanie toksyczne.

Choroba Wilsona jest dziedziczona autosomalnie recesywnie. Co to oznacza? Objawy ujawnią się tylko wtedy, gdy dziecko otrzyma zmutowany gen i od ojca, i od matki. Jeżeli dziecko ma tylko jeden zmutowany gen, a drugi pozostaje zdrowy, to nigdy nie zachoruje na zwyrodnienie soczewkowo-wątrobowe, ponieważ jest bezobjawowym nosicielem choroby.

Zobacz film: "Defekty odporności u dzieci"

Jeżeli rodzice są nosicielami choroby Wilsona (mają po jednym zdrowym i jednym zmutowanym genie), to istnieje 25-procentowe prawdopodobieństwo, że u ich potomka ujawnią się symptomy choroby. Osoba chora przekazuje zmutowany gen wszystkim swoim dzieciom, czyli wszystkie maluchy będą nosicielami (zakładając, że partner to osoba zdrowa). Z tego względu w przypadku choroby Wilsona bardzo ważne znaczenie ma poradnictwo genetyczne.

2. Objawy choroby Wilsona

U osób z chorobą Wilsona proces gromadzenia się miedzi w organizmie rozpoczyna się z chwilą narodzin. Zwyrodnienie jednak bardzo rzadko manifestuje się przed 6. rokiem życia. Pierwsze symptomy chorobowe stają się widoczne zwykle w okresie dojrzewania, najczęściej między 10. a 17. rokiem życia, ale zdarza się, że objawy widoczne są dopiero przed czterdziestką.

U prawie połowy pacjentów toksyczne działanie miedzi prowadzi do różnych form uszkodzenia wątroby (przewlekłe, ostre i nadostre zapalenie wątroby, marskość wątroby). W miarę wzrostu stężenia metalu we krwi dochodzi do uszkodzenia funkcji nerek, zaburzenia pracy ośrodkowego układu nerwowego i odkładania się złogów w rogówkach oczu. U młodych pacjentów pierwsze objawy ograniczają się zwykle do dolegliwości wątrobowych. Starsi pacjenci częściej skarżą się na problemy neurologiczne (jest to skutek uszkodzenia jąder podstawy mózgu) i psychiatryczne. Do najczęstszych objawów choroby Wilsona zalicza się:

• objawy ze strony wątroby – powiększenie, stłuszczenie narządu, bóle brzucha, podwyższone wartości transaminaz, żółtawe powłoki skórne, siniaki na skórze, obrzęki nóg, a przy znacznym zaawansowaniu choroby – ostra niewydolność i marskość wątroby,
• objawy neurologiczne – zaburzenia mowy, spowolnienie psychoruchowe, zaburzenia koordynacji ruchowej, zaburzenia równowagi i chodzenia, drżenie rąk, zaburzenia w pisaniu, wzmożone napięcie mięśniowe, sztywność mięśni, ślinotok, zaburzenia połykania, dystonie (ruchy mimowolne powodujące wyginanie i skręcanie różnych części ciała),
• pierścień Kaysera-Fleischera – złogi miedzi w rogówce oka, które tworzą złoto-brązowy pierścień. Objaw ten występuje u niemal wszystkich chorych z zaburzeniami neurologicznymi i psychiatrycznymi. Widoczność pierścienia potwierdza diagnozę choroby Wilsona,
• objawy psychiatryczne – obniżenie nastroju, depresja, mania, napady złości, zmienność samopoczucia, problemy z koncentracją, zaburzenia zachowania, stany lękowe i psychotyczne,
• inne objawy – krwawienie z nosa i dziąseł, powiększenie śledziony, wybiórczy apetyt na potrawy, zaćma, bóle głowy, zaburzenia pracy nerek (białkomocz, krwinkomocz, wapnica i kamica nerek), zmiany w gruczołach wydzielania wewnętrznego (niedoczynność tarczycy, zaburzenia miesiączkowania), zaburzenia kardiologiczne (kardiomiopatia, uszkodzenia mięśnia serca), zmiany kostne, stany zapalne stawów, żylaki przełyku, zaburzenia metaboliczne krwinek (niedokrwistość hemolityczna), poronienia.

Obraz kliniczny choroby może się zmieniać na przestrzeni lat, tzn. że na początku mogą manifestować się inne symptomy, które potem ustępują, a na ich miejsce pojawiają się nowe. Na chorobę Wilsona jednakowo często chorują kobiety i mężczyźni. Diagnoza zwyrodnienia soczewkowo-wątrobowego jest dość trudna, gdyż chorobę w postaci zaburzeń neuropsychiatrycznych można pomylić ze schizofrenią, nerwicą, chorobą Parkinsona, chorobą afektywną dwubiegunową albo zespołem zależności alkoholowej. Choroba Wilsona może współwystępować z autyzmem, gdyż dzieci autystyczne wykazują osłabioną zdolność detoksykacji.

3. Diagnozowanie choroby Wilsona

Wskazaniem do przebadania w kierunku choroby Wilsona jest obecność zaburzenia wśród członków rodziny. Diagnostyka nie ogranicza się tylko do badań genetycznych, które mają znaleźć zmutowany gen odpowiedzialny za schorzenie. W przypadku podejrzenia zwyrodnienia soczewkowo-wątrobowego należy wykonać badania laboratoryjne, które ocenią metabolizm miedzi w organizmie. Diagnozowanie polega na:

• badaniu okulistycznym przy użyciu lampy szczelinowej na obecność pierścienia Kaysera-Fleischera,
• biopsji wątroby w celu zbadania zawartości miedzi,
• dobowej zbiórce moczu, w którym stwierdza się podwyższone stężenie miedzi,
• badaniu poziomu ceruloplazminy (białka odpowiedzialnego za transport miedzi) w surowicy krwi – u chorych zazwyczaj jest on niski,
• USG jamy brzusznej w celu oceny wielkości wątroby i śledziony,
• gastroskopii, gdy istnieje podejrzenie obecności nadciśnienia wrotnego i żylaków przełyku,
• badaniach obrazowych mózgu (CT i MRI głowy) w celu wykrycia zmian w jądrach podstawy.

Gdy wyniki gospodarki miedzią są niejednoznaczne, wykonuje się czasami test z miedzią radioaktywną, aby ocenić zdolność wbudowywania miedzi do ceruloplazminy.

4. Leczenie choroby Wilsona

Leczenie zwyrodnienia sprowadza się do usuwania nadmiaru miedzi z organizmu i zmniejszania wchłaniania pierwiastka. Chorym podaje się leki usuwające nadmiar metalu w tkankach oraz zapobiegające ponownemu gromadzeniu się miedzi. Od momentu postawienia diagnozy terapia powinna trwać całe życie bez względu na nasilenie objawów. Nieleczona choroba Wilsona w przeciągu kilku lat może doprowadzić do śmierci.

W Polsce w leczeniu tego schorzenia stosuje się głównie dwa leki – penicylaminę, która zwiększa wydalanie miedzi, i octan cynku, który zmniejsza absorpcję miedzi w jelitach. Penicylamina wiąże miedź, tworząc z nią rozpuszczalne w wodzie kompleksy, które następnie się wydala.

Wczesne podjęcie leczenia daje zazwyczaj bardzo dobre rokowania na przyszłość. Kiedy farmakoterapia nie pomaga, a pacjent ma ostrą niewydolność wątroby, konieczne może się okazać przeprowadzenie zabiegu transplantacji tego narządu. W ramach profilaktyki chorzy na zwyrodnienie soczewkowo-wątrobowe powinni pamiętać o prawidłowej diecie, czyli spożywać pokarmy ubogie w miedź i unikać produktów z jego wysoką zawartością (np. wątróbki, orzechów, grzybów, czekolady, skorupiaków). Zalecana jest dieta lekkostrawna. Należy zrezygnować ze spożywania alkoholu. Ponadto pacjenci powinni pamiętać o systematycznym wykonywaniu badań laboratoryjnych (morfologia krwi, badanie ogólne moczu, badania funkcji wątroby itp.).