Co warto wiedzieć o ospie wietrznej?

Pierwsze symptomy choroby to: złe samopoczucie, brak apetytu, ból brzucha, mięśni, gardła i głowy – objawy te pojawiają się jeszcze przed wykwitami skórnymi. Zmiany skórne w postaci wykwitów i krost rozwijają się w kilku rzutach. Kolejna faza rozsiewu wirusa ospy wietrznej (3-7 dni) owocuje wysypką na skórze i błonach śluzowych. Najczęściej zmiany są obecne w obrębie jamy ustnej i jamy nosowo-gardłowej, ale mogą pojawić się także na spojówkach, rogówce, narządach płciowych, odbycie, tchawicy i krtani. Na śluzówkach obecne są wówczas pęcherzyki, które przechodzą w płytkie, ale bolesne owrzodzenia. Oprócz grudkowo-pęcherzykowych wykwitów i świądu chory doświadcza złego samopoczucia, gorączki do 39ºC, a także powiększenia węzłów chłonnych karkowych i szyjnych. Na ciele widoczne są zmiany skórne – często są w różnych stadiach rozwoju.

Z czasem pęcherzyki pękają i powstają strupki. Następnie strupki odpadają, a na skórze może pozostać ich ślad w postaci płytkich blizn. Jeśli ospę wietrzną przechodzi dziecko bez upośledzenia odporności, na jego ciele może znajdować się od kilkudziesięciu do nawet kilkuset wykwitów ospy. Pacjent powinien być izolowany od otoczenia do zaschnięcia pęcherzyków – zwykle jest to okres dwóch tygodni.

Co roku w naszym kraju na ospę wietrzną zapada 130-180 tysięcy osób, z czego ok. 90% stanowią dzieci do 10. roku życia. Większość małych pacjentów z ospą wietrzną to dzieci, które chodzą do żłobka, przedszkola lub szkoły, a – jak wiadomo – przebywanie w grupie wiąże się z większym ryzykiem zachorowania na choroby zakaźne, takie jak ospa wietrzna.

Do wzrostu zachorowań na ospę wietrzną w Polsce przyczynia się brak odporności na wirusa, który wywołuje tę chorobę.

Do najczęściej występujących powikłań ospy wietrznej należą:

• powikłania bakteryjne – ropowice skóry, wtórne zakażenia bakteryjne skóry oraz – rzadko – zakażenia krwi i sepsa;
• powikłania neurologiczne (główna przyczyna hospitalizacji pacjentów z ospą wietrzną) – zapalenie móżdżku, zapalenie mózgu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;
• inne powikłania: odwodnienie, zapalenie płuc, a także (rzadziej) zapalenie stawów, nerek, wątroby, mięśnia sercowego oraz zaburzenia krwotoczne.

Jeśli ospa wietrzna przebiega bez powikłań, stosuje się leki o działaniu objawowym (leki miejscowo odkażające i przeciwgorączkowe). Jeżeli jednak występują powikłania, konieczne jest zastosowanie leków przeciwwirusowych. Należy również odkażać zmiany skórne roztworem gencjany lub środkami dezynfekcyjnymi (bez zawartości alkoholu!). Nie należy aplikować maści ani papek, gdyż pod ich warstwą dochodzi do rozwoju bakterii odpowiedzialnych za powstawanie ropni.

Jedyną skuteczną metodą zapobiegania ospie wietrznej jest szczepionka, która nie tylko pozwala na zmniejszenie zachorowań na tę chorobę, ale i redukuje ryzyko ciężkiego przebiegu i powikłań ospy wietrznej. Aby ochrona przed ospą była optymalna, należy podać dwie dawki szczepionki. O bezpieczeństwie i skuteczności szczepień przeciwko ospie wietrznej świadczy fakt, iż Ministerstwo Zdrowia uwzględniło je wśród szczepień obowiązkowych oraz zalecanych.

Bezpłatne szczepienia obowiązkowe przeciw ospie wietrznej przysługują:

• dzieciom do 12. roku życia, które: mają zaburzenia odporności (stąd wysokie ryzyko ciężkiego przebiegu i powikłań ospy wietrznej); mają być poddane chemioterapii lub leczeniu immunosupresyjnemu; są zakażone wirusem HIV; są w okresie remisji ostrej białaczki limfoblastycznej;
• dzieciom do 12. roku, które nigdy nie chorowały na ospę wietrzną, a przebywają wśród dzieci spełniających warunki z poprzedniego punktu;
• dzieciom do 12. roku życia, które są narażone na ospę wietrzną ze względów środowiskowych (dzieci z domów dziecka poniżej 12. roku życia oraz dzieci uczęszczające do klubów dziecięcych i żłobków – do 3. roku życia).

W Programie Szczepień Ochronnych Ministerstwo Zdrowia zaleca, by przeciw ospie wietrznej szczepiły się następujące osoby:

• kobiety planujące macierzyństwo, które nie chorowały nigdy na ospę wietrzną,
• wszystkie osoby, które nie chorowały na tę chorobę zakaźną i nie były przeciw niej szczepione.

Przeciwko ospie wietrznej można szczepić dzieci od 9. miesiąca życia. W ramach szczepienia podaje się dwie dawki szczepionki w przynajmniej 6-tygodniowym odstępie. Ze szczepienia skorzystać mogą również te osoby, które miały styczność z chorym na ospę wietrzną, ale od kontaktu nie minęło więcej niż 72 godziny. Przyjęcie szczepionki chroni przed zachorowaniem i gwarantuje łagodniejszy przebieg ospy w razie jej wystąpienia.

Źródła

1. Whitley RJ. Varicella-zoster virus. In: Mandell GL, et al. Mandell, Douglas, and Bennett's Principles and Practice of Infectious Diseases. 6th editio, 2005, vol. 2, 1780-6.
2. Mona Marin, MD, Dalya Güris, MD,* Sandra S. Chaves, MD, Scott Schmid, PhD, Jane F. Seward, MBBS, Prevention of Varicella. Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP). MMWR, June 22, 2007/56 (RR04), 1-40.
3. Kliegman, Behrman, Jenson, Stanton. Nelson textbook of pediatrics 18th ed. 1366-72, Saunders 2007
4. Duszczyk E, Talarek E, Marczyńska M. Ospa wietrzna – lekka choroba czy zagrożenie? Przegl. Epidemiologiczny 2004; 58 (supl 1/2004); 106-11.
5. Czajka H Wysocki J Szczepienia w profilaktyce chorób zakaźnych Wydawnictwo HelpMed Kraków 2010
6. Magdzik W., Choroby zakaźne i pasożytnicze – epidemiologia i profilaktyka, wydanie VI, alfa-medica press, Bielsko-Biała 2007, s. 221-224
7. Wysocki J, Kędziora M., Profilaktyka ospy wietrznej, Ordynator Leków Vol. 5 nr 11-12 (49-50) 2005
8. Pozornie łagodna choroba. Profilaktyka zdrowotna, Ospa wietrzna – dodatek specjalny
9. Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce, biuletyny roczne, 1999-2010. NIZP-PZH; www.pzh.gov.pl/Epimeld
10. Meldunki o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażeniach i zatruciach w Polsce, Zakład Epidemiologii PZH ,Warszawa, ; www.pzh.gov.pl/Epimeld
11. Grzesiowski P., Epidemia ospy wietrznej w Polsce. Profilaktyka zdrowotna, Ospa wietrzna. Dodatek specjalny do Rzeczpospolitej, 12.10.2011
12. Duszczyk E., Talarek E., Marczyńska M., Ospa wietrzna powikłania i profilaktyka. Zakażenia 2011, 2, 136-40
13. Liese JG, Grote V, Rosenfeld E I wsp. The Burden of Varicella Complications Before the Introduction of Routine Varicella Vaccination in Germany PIDJ 2008; 27(2),119-124
14. Jackowska T, Chybicka A, Czajka H i wsp. Rekomendacje zespołu ekspertow dotyczące stosowania dwudawkowego schematu szczepień przeciw ospie wietrznej. Pediatria Polska, Maj-Czerwiec 2010;85 tom 8(3):243-250
15. Program Szczepień Ochronnych na rok 2012. Załącznik do Komunikatu Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 26 października 2011 r. (poz. 71).
16. Centers for Disease Control and Prevention. Prevention of Varicella. Recommendation of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP). MMWR 2007, 56 (RR-04), 1-40
17. Duszczyk E, et al. Obciążenia zdrowotne związane z powikłaniami ospy wietrznej przed wprowadzeniem szczepienia obowiązkowego w Niemczech. Zakażenia 2008;3
18. Pismo GIS w sprawie wątpliwości dotyczących szczepień ochronnych, dostępne na: http://owptp.pl/dokumenty/20120212_5.pdf, 13.03.12.