Gamety żeńskie i męskie. Co warto o nich wiedzieć?
Gameta to komórka rozrodcza, która służy do rozmnażania. Gameta żeńska to komórka jajowa, męska zaś to plemnik. Obydwa rodzaje gamet są od siebie bardzo różne, jednak wzajemnie się uzupełniają. Wiedza na ich temat jest niezwykle przydatna, szczególnie podczas planowania ciąży. Jeśli zrozumiemy procesy zachodzące w organizmach kobiet i mężczyzn, łatwiej będzie nam obliczyć dni płodne, a nawet zaplanować zapłodnienie. Jak zatem powstają gamety? Ile chromosomów zawierają męskie i żeńskie komórki rozrodcze? Jak dochodzi do zapłodnienia?
1. Co to jest gameta?
Gameta to komórka męska lub żeńska, która służy do rozmnażania płciowego. Łączy się z gametą przeciwnej płci, tworząc zygotę w procesie zapłodnienia.
Każda gameta zawiera połowę ogólnej liczby chromosomów w odniesieniu do pozostałych komórek ciała i ma ich 23. Po połączeniu się - zapłodnieniu, powstaje nowa komórka, w której znajduje się pełna liczba chromosomów - 46.
Za ich pośrednictwem przenoszona jest na dziecko informacja genetyczna, zawarta w DNA.
2. Jak powstają gamety?
Gamety w organizmie człowieka powstają w procesie mejozy. Polega on na podziale redukcyjnym, dlatego też powstałe gamety mają o połowę mniej chromosomów niż pozostałe komórki w ciele człowieka. Po zapłodnieniu, gdy powstanie zygota, będzie zawierała pełny zestaw chromosomów.
W czasie podziału mejotycznego fragmenty chromosomów wymieniają się między sobą, stąd też nowe chromosomy otrzymują inny zestaw genów, a proces ten nosi nazwę crossing-over.
3. Gameta żeńska - komórka jajowa
Komórka jajowa to największa komórka w ciele człowieka. Jej średnica wynosi około 0,12 mm. Powstaje w procesie oogenezy, który ma swój początek jeszcze przez narodzeniem się dziewczynki i zachodzi w jajnikach.
Po urodzeniu w obu jajnikach dziewczynki znajduje się od 1 do 2 milionów pęcherzyków jajnikowych, które w czasie całego życia uwalniają około 400 - 500 dojrzałych komórek jajowych.
Komórki te dojrzewają w czasie trwających około 28 dni cyklów menstruacyjnych. Jeśli zostaną zapłodnione, rozwija się w nich zarodek. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, pękają i są wydalane z organizmu razem z krwią menstruacyjną.
Komórka jajowa nie zawiera informacji o płci i może z niej powstać zarówno dziewczynka, jak i chłopiec. Jest nieruchoma, w przeciwieństwie do plemnika.
4. Gameta męska - plemnik
Męskie komórki rozrodcze - plemniki powstają w kanalikach nasiennych w jądrach, znajdujących się na zewnątrz ciała. W normalnej temperaturze ciała człowieka - 36,6°C ulegają zniszczeniu. Tworzą się, gdy powstaje sperma, a cały proces jest regulowany przez podwzgórze. Ich rozmiar to około 0,006 mm.
Plemniki składają się główki, której zadaniem jest przeniknąć do komórki jajowej; wstawki, która wytwarza potrzebną do ruchu energię oraz witki. Są niezwykle ruchliwe.
Męskie gamety dojrzewają w najądrzach przez 74 dni. Po tym czasie, jeśli nie dojdzie do stosunku płciowego, komórki te giną, a na ich miejsce pojawiają się nowe. Ich liczba jest ogromną, w czasie jednej sekundy może powstać kilka tysięcy nowych plemników.
I choć w spermie znajdują się setki milionów męskich komórek rozrodczych, tylko jeden z nich może połączyć się z żeńską gametą, aby powstało nowe życie.
Gameta męska zawiera informację o płci - chromosom X lub Y, który o tym decyduje.
Męskie komórki rozrodcze wytwarzają wszyscy mężczyźni, jednak nie zawsze są one dobrej jakości. Nieprawidłowa budowa plemników (teratozoospermia), ich zbyt mała ruchliwość lub zbyt mała liczba to potencjalne przyczyny męskiej niepłodności.
5. Jak dochodzi do zapłodnienia?
Do zapłodnienia dochodzi w czasie stosunku płciowego, gdy męskie komórki rozrodcze łączą się z żeńskimi. Jest to możliwe w czasie owulacji, występującej mniej więcej w połowie cyklu menstruacyjnego, gdy komórka jajowa uwalnia się z pęcherzyka Graffa i przez 72 godziny przechodzi przez jajowód.
Przesuwając się do macicy i podczas najbliższej doby może zostać zapłodniona, jeśli w tym czasie do dróg rodnych kobiety dostaną się plemniki. Jeśli dojdzie do zapłodnienia, powstała po połączeniu komórka, zygota zacznie się intensywnie dzielić, co zapoczątkuje rozwój zarodka.
