Niedokrwistość z niedoboru żelaza

Żelazo jest niezbędne w procesie powstawania erytrocytów, czyli czerwonych krwinek. Żelazo jest bowiem składnikiem budulcowym hemoglobiny – białka, które wypełnia czerwone krwinki i bierze udział w transporcie tlenu do komórek i dwutlenku węgla z tkanek ciała do płuc. Erytrocyty stanowią najliczniejszą grupę komórek krwi. W zdrowym organizmie codziennie powstaje około 2,5x10¹¹ czerwonych krwinek, z których każda żyje około 120 dni. Erytrocyty tworzone są w szpiku kostnym – przede wszystkim w żebrach, kręgosłupie, miednicy, łopatkach i obojczykach. Gdy następuje nadmierna utrata czerwonych krwinek, np. w wyniku krwawienia, produkcja erytrocytów może wzrosnąć nawet ośmiokrotnie.

W organizmie człowieka znajduje się jakieś 4-6 g żelaza związanego z różnymi białkami. We krwi żelazo związane jest z transferyną, w erytrocytach stanowi składnik hemoglobiny. Nadmiar żelaza w organizmie kumulowany jest w postaci ferrytyny. Żelazo wchodzi w skład wielu ważnych enzymów. Codzienna dieta dostarcza około 15-20 mg żelaza, z czego maksymalnie 10% ulega absorpcji. Wchłanianie żelaza odbywa się w początkowej części jelita cienkiego. Proces absorpcji żelaza mogą utrudniać szczawiany, fosforany i fityniany. Ich nadmiar występuje np. w diecie wegańskiej i makrobiotycznej. Kwas askorbinowy, cysteina, fruktoza ułatwiają wchłanianie żelaza w organizmie.

Główne przyczyny niedokrwistości u mężczyzn, to:

• utrata krwi i przewlekłe krwawienie w wyniku ran i obrażeń ciała,
• krwawienia z przewodu pokarmowego (choroba wrzodowa, żylaki przełyku, żylaki odbytu, polipy przewodu pokarmowego),
• długotrwałe przyjmowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, np. aspiryny,
• przewlekłe krwawienie z dróg moczowych i nerek,
• skaza krwotoczna,
• nadmierne oddawanie krwi,
• dieta uboga w żelazo,
• brak apetytu,
• zespół złego wchłaniania jelitowego,
• przewlekła biegunka,
• stan po resekcji żołądka.

Niedokrwistość z niedoboru żelaza ma przewlekły przebieg. Pierwsze objawy anemii pojawiają się wtedy, gdy zapasy żelaza w organizmie zostaną całkowicie wyczerpane. Przy ujemnym bilansie żelaza zapasy pierwiastka zawarte w ferrytynie mogą wystarczyć nawet na kilka miesięcy. W tym okresie występuje tzw. utajony niedobór żelaza, który daje się stwierdzić jedynie na podstawie badań hematologicznych. Kiedy dostarczanie żelaza w pożywieniu jest niewystarczające dla potrzeb organizmu, rozwija się niedokrwistość. Objawy niedokrwistości są wynikiem zmniejszenia dostępności tlenu do tkanek i narządów. Dochodzi wówczas do rozwoju zmian adaptacyjnych, a ich nasilenie zależy od wieku pacjenta, czasu trwania niedoboru pierwiastka i występowania innych chorób, np. chorób serca, nerek czy wątroby.

Do głównych symptomów niedokrwistości z niedoboru żelaza należą: postępujące osłabienie, mała tolerancja na wysiłek fizyczny i łatwe męczenie się, duszności podczas wysiłku, bóle głowy, zaburzenia snu, zaburzenia koncentracji, przyspieszenie pracy serca, biegunka, zaburzenia łaknienia, trudności w połykaniu, ból języka i jamy ustnej, wzdęcia brzucha, zajady w kącikach ust, bladość skóry i śluzówek, masowe wypadanie włosów, łamliwość paznokci, problemy z płodnością.

Podstawowe badanie diagnostyczne służące do rozpoznania niedokrwistości to morfologia krwi obwodowej. Badanie krwi zawiera najważniejsze informacje na temat składników krwi: czerwonych krwinek, płytek krwi, leukocytów, hemoglobiny, hematokrytu. Jeśli objętość erytrocytów i stężenie hemoglobiny jest zbyt małe w stosunku do normy, można podejrzewać niedokrwistość mikrocytarną spowodowaną niedoborem żelaza. W celu ocenienia stanu gospodarki żelazem wykonuje się oznaczenie poziomu żelaza w surowicy, poziom transferyny i ferrytyny.

Czasami do zdiagnozowania anemii i jej przyczyny potrzebna jest biopsja cienkoigłowa szpiku. Niedokrwistość z niedoboru żelaza najczęściej związana jest z krwawieniem, dlatego w czasie rozpoznawania przyczyn choroby poszukuje się ewentualnego źródła krwawienia (przewód pokarmowy, układ oddechowy, układ moczowy, układ rozrodczy). Należy również przeanalizować sposób odżywiania się pacjenta. Nierzadko anemia z niedoboru żelaza rozwija się w przebiegu choroby nowotworowej, u mężczyzn np. w przebiegu raka stercza czy raka płuc.

Leczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza jest leczeniem przyczynowym. Pacjentowi podaje się doustnie, dożylnie lub domięśniowo preparaty żelaza. Najbezpieczniej przyjmować żelazo dwuwartościowe w postaci tabletek w dawce 100-200 mg na dobę. W ciągu kilku tygodni leczenia powinna następować poprawa wskaźników morfologii krwi. Leczenie preparatami żelaza powinno trwać około 3-6 miesięcy. Podczas przyjmowania żelaza u pacjenta mogą pojawiać się problemy gastryczne, takie jak: biegunki, bóle brzucha, ciemne stolce, nudności. Dolegliwości ze strony układu pokarmowego trwają jednak z reguły krótko i nie wymagają odstawienia leku. Dożylne podawanie żelaza odbywa się najczęściej w szpitalu, ze względu na możliwość wystąpienia problemów z krążeniem. Żelazo drogą domięśniową jest podawane rzadko, z powodu dużej bolesności zastrzyków i możliwości powstania przebarwień skóry.