Zaburzenia rozwoju psychicznego dzieci – przyczyny, objawy i terapia
Zaburzenia rozwoju psychicznego mogą być bardzo różne. Ponieważ wywołują je różnorakie przyczyny, a i towarzyszą im zróżnicowane objawy, trudno je krótko scharakteryzować. Łączy je to, że w mniejszym bądź większym stopniu wpływają na codzienne funkcjonowanie. Ma to związek z tym, że zmieniają sposób, w jaki dziecko myśli, czuje, zachowuje się i uczy się.
1. Jakie są rodzaje zaburzeń rozwoju psychicznego u dzieci?
Zaburzenia rozwoju psychicznego mogą pojawić się w każdym wieku, stąd są problemem, który dotyczy zarówno niemowląt, jak i przedszkolaków, uczniów i nastolatków.
Nieprawidłowości w zakresie rozwoju psychicznego mają różne przyczyny i dają różne objawy, w zależności od ich nasilenia, ale także temperamentu dziecka oraz czynników środowiskowych. Stanowią poważny problem, ponieważ mogą prowadzić do trudności w funkcjonowaniu społecznym, edukacyjnym i zawodowym.
2. Przyczyny zaburzeń rozwoju psychicznego
Przyczyny zaburzeń rozwoju psychicznego dzieci mogą być różnorodne i złożone. Duże znaczenie ma:
- genetyka i dziedziczność,
- czynniki neurobiologiczne na przykład nieprawidłowości w mózgu (np. nieprawidłowe połączenia neuronalne, nieprawidłowy rozwój struktur mózgowych, nieprawidłowa funkcja neurochemiczna),
- czynniki biologiczne, na przykład nieprawidłowości w układzie hormonalnym lub immunologicznym,
- czynniki środowiskowe, takie jak brak odpowiedniej opieki wczesnodziecięcej, stres w rodzinie, przemoc, zaniedbanie lub doświadczenie traumy, ekspozycja na toksyny, zanieczyszczenia środowiska oraz infekcje, niedobory żywieniowe lub nieprawidłowy rozwój dziecka na etapie życia płodowego (ciąża).
3. Rodzaje zaburzeń rozwoju psychicznego u dzieci
Zaburzenia rozwojowe u dzieci dzieli się na całościowe i częściowe. Do zaburzeń całościowych zalicza się autyzm wczesnodziecięcy, zespół Aspergera, zespół Retta i zespół Hallera (dziecięce zaburzenia dezintegracyjne). Częściowe zaburzenia rozwoju dziecka dotyczą wyłącznie jednej sfery rozwoju (np. mowy, motoryki, emocji).
Mówiąc o zaburzeniach rozwoju psychicznego, warto wspomnieć o tak ważnych kwestiach, jak zaburzenia uczenia się, takie jak dysleksja (trudności w czytaniu), dysgrafia (trudności z pisaniem), dyskalkulia (trudności z matematyką) i dysortografia (trudności z ortografią) czy zespół nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD), który charakteryzuje się trudnościami w koncentracji, nadmierną impulsywnością i nadmiernym ruchem.
U dzieci coraz częściej diagnozuje się także zaburzenia zachowania odżywiania, takie jak anoreksja, bulimia, kompulsywne objadanie się. Bardzo duży problem stanowią zaburzenia emocjonalne i zachowania, takie jak depresja, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (OCD), zaburzenia dwubiegunowe (maniakalno-depresyjne), zaburzenia lękowe (fobie specyficzne, zaburzenia lękowe uogólnione, fobie społeczne).
4. Objawy zaburzeń rozwoju psychicznego u dzieci
Jakie są objawy i kryteria diagnozy różnych zaburzeń rozwoju psychicznego u dzieci? Wszystko zależy od konkretnej jednostki. Ma to związek z tym, że zaburzenia rozwoju psychicznego mogą wpływać na sposób, w jaki dziecko myśli, czuje, zachowuje się i uczy się.
Dysfunkcje i deficyty rozwojowe u dzieci sprawiają, że młodzi ludzie mogą mieć trudności w zakresie nawiązywania i utrzymywania kontaktów społecznych. Często cechuje ich nietypowe zachowanie. Dają znać o sobie także deficyty rozwojowe związane z nauką funkcjami poznawczymi.
Całościowe zaburzenia rozwoju – objawy
Jak objawiają się całościowe zaburzenia rozwoju? Na przykład autyzm problemami z komunikacją i mową oraz nawiązywaniem relacji z rówieśnikami, także ograniczonymi zainteresowaniami dziecka czy powtarzającymi się schematami zachowań.
Zespół Aspergera, choć ma podobne objawy do autyzmu wczesnodziecięcego, wywołuje upośledzenie umiejętności społecznych, zaburzenia w relacjach z rówieśnikami, dużą wrażliwość na dźwięki i bodźce dotykowe oraz obsesje na punkcie różnych rzeczy. Odpowiada także za ponadprzeciętne zdolności w bardzo wąskich dziedzinach.
Z kolei zespół Hellera, nazywany dziecięcymi zaburzeniami dezintegracyjnymi sprawia, że dziecko, które do 2.-4. roku życia rozwijało się prawidłowo, w bardzo szybkim tempie traci nabyte umiejętności komunikacyjne i społeczne (może dojść do zaniku mowy i rozumienia języka). Typowe jest także obniżenie zdolności intelektualnej i utrata zainteresowania otoczeniem.
Częściowe zaburzenie rozwoju dziecka – objawy
Zaburzenia mowy rozpoznaje się po problemach w komunikacji. Dziecko może nic nie mówić, ale i mówić gorzej niż rówieśnicy. Trzeba wiedzieć, że zaburzenia częściowe dotyczące mowy towarzyszą wielu chorobom genetycznym, na przykład zespołowi Downa, zespołowi Turnera czy zespołowi Williamsa.
Całościowe zaburzenia motoryczne są związane z ruchami. Dzieci mają problemy z równowagą, motoryką małą (rysowanie, samodzielne jedzenie), jak i motoryką dużą (jazda na rowerze, pływanie).
Zaburzenia emocjonalne zwykle objawiają się unikaniem kontaktu wzrokowego, brakiem reakcji na słowa dorosłych problemami z nawiązywaniem kontaktów, brakiem zainteresowania innymi dziećmi. Z kolei zaburzenia w sferze poznawczej mogą manifestować się jako trudności w zakresie uwagi, percepcji i pamięci (słaba pamięć, problem z koncentracją, nierozumienie poleceń).
5. Diagnostyka i leczenie zaburzeń rozwoju psychicznego
Terapia częściowych i całościowych zaburzeń rozwojowych zajmują się różni specjaliści, przede wszystkim jest to psycholog i psychoterapeuta. Jeśli chodzi o rokowania, wiele zależy od rodzaju zdiagnozowanego zaburzenia i stanu dziecka.
Zaburzenia częściowe u dzieci są na ogół uleczalne, a im szybciej podjęta zostanie terapia, tym lepiej dla dziecka. Całościowe zaburzenia rozwojowe są nieuleczalne. Dobra wiadomość jest taka, że dzięki terapii możliwe jest rozwinięcie różnych umiejętności i znaczne usprawnienie funkcjonowanie dziecka.
Na czym polega leczenie zaburzeń rozwoju psychicznego? Możliwa jest psychoterapia (np. terapia behawioralna), terapia zajęciowa, ćwiczenia z fizjoterapeutą i logopedą (terapia mowy) lub neurologopedą, ale i leczenie farmakologiczne. Bardzo ważne jest wsparcie społeczne i pomoc rodziny.
