Zahamowanie wzrostu płodu: przyczyny

Zgodnie z definicją WHO zahamowanie wzrostu płodu, nazywane też hipotrofią wewnątrzmaciczną, to powikłanie ciąży, które polega na urodzeniu dziecka o masie znajdującej się poniżej 10. centyla według siatek centylowych dla odpowiedniego wieku ciążowego.

Jest rozpoznawane stosunkowo często: dotyczy ok. 10 proc. wszystkich ciąż. Nie zawsze też oznacza, że dzieje się coś niepokojącego i wcale nie musi stanowić o tym, że poród nastąpi szybciej.

W przypadku zahamowania wzrostu płodu wyróżnia się:

• hipotrofię symetryczną – rozpoznawana jest wtedy, gdy występuje zarówno niedobór masy, jak i długości ciała,
• hipotrofię asymetryczna – dotyczy dzieci, u których występuje niedobór masy lub długości ciała; częściej występuje w III trymestrze ciąży i w większości przypadków wiąże się z niewydolnością łożyska i nadciśnieniem tętniczym.

Ginekolodzy w czasie badania USG w I trymestrze ciąży, by ocenić biometrię płodu, stosują pomiar długości ciemieniowo-siedzeniowej (CRL, crown rump length).

W kolejnych trymestrach w celu uzyskania szacunkowej masy płodu (EFW, estimated fetal weight) ocenia się:

• wymiar dwuciemieniowy główki płodu (BPD,bi-parietal diameter),
• obwód główki płodu (HC, head circumference),
• obwód brzuszka płodu (AC, abdominal circumference),
• długości kości udowej płodu (FL, femur lenght),
• wymiar poprzeczny móżdżku (TCD, transverse cerebellar diameter).

Trzeba też pamiętać, że na masę dziecka w okresie prenatalanym wpływ ma wiele czynników, m.in. zaopatrzenie w składniki odżywcze (stan naczyń łożyskowych), prawidłowy przepływ krwi, odpowiednie stężenie substancji budulcowych i energetycznych we krwi matki oraz prawidłowy stan hormonalny.

Co powoduje zahamowanie wzrostu?

Mechanizmy odpowiedzialne za wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu można podzielić na:

• matczyne – m.in. cukrzyca przedciążowa i ciążowa, choroby układu krążenia, przewlekłe chorobypłuc, uszkodzenie nerek, nadciśnienie, anemia, celiakia, stan przedrzucawkowy i/lub hipotrofię płodu w wywiadzie, pierworództwo, trombofilia,
• płodowe – nieprawidłowości genetyczne oraz zakażenia wertykalne, np. z grupy TORCH (toksoplazmoza, różyczka, cytomegalia, opryszczka typu 2),
• łożyskowe – m.in. niewydolność łożyska, pępowina dwunaczyniowa, stan przedrzucawkowy, ciąża wielopłodowa i nieprawidłowości budowy macicy,
• środowiskowe.

Wyróżnia się hipotrofię:

• wczesną (E-IUGR) – najczęściej wywołana jest znaczącym uszkodzeniem łożyska lub jego dysfunkcją występującą w I lub II trymestrze ciąży, dość często występuje u pacjentek zestanem przedrzucawkowym, w jej przebiegu szacunkowa masa płodu (EFW, estimated fetal weight)znajduje się poniżej 10. centyla i obserwuje się zmniejszenie się wszystkich wymiarów płodu (hipotrofia symetryczna)
• późną (L-IUGR) – występuje po 32. tygodniu ciąży.

Kiedy ginekolog rozpoznaje zahamowanie wzrostu płodu najczęściej kieruje pacjentkę na oddział patologii ciąży do szpitala o III stopniu referencyjności w celu wykonania szczegółowych badań, m.in. oszacowania przepływów oraz oceny morfologii łożyska.

Po rozpoznaniu hipotrofii konieczne jest też monitorowanie stanu płodu, a kiedy znana jest przyczyna zahamowania wzrostu, podjęcie odpowiedniego leczenia. W razie konieczności lekarz może podjąć decyzję o zakończeniu ciąży (najczęściej, gdy ryzyko związane z niedojrzałością płodu jest mniejsze niż ryzyko jego wewnątrzmacicznego zgonu).

Do dnia dzisjeszego nie udało się opracować skutecznych metod leczenia ani zapobiegania płodowym zaburzeniom wzrastania.

Wśród aktualnych zaleceń jest m.in. stosowanie małych dawek kwasu acetylosalicylowego (wyniki badań wskazują na dużą skuteczność tej metody w ciąży poniżej 16. tygodnia w prewencji stanu przedrzucawkowego), a także L-argininy i kwasów omega-3.