Zaparcia. Skąd się biorą i jak sobie z nimi radzić?

Zaparcia to jedne z częściej zgłaszanych lekarzom objawów dotyczących przewodu pokarmowego. Nie są jedynie problemem medycznym – powodują istotne obniżenie jakości życia chorych. Czym są? Co je powoduje? Czy istnieją leki dostępne na receptę lub bez recepty na zaparcia? I jakie znaczenie ma regularne wypróżnianie dla zdrowia przewodu pokarmowego? Sprawdźmy.

1. Co to są zaparcia i jakie są ich objawy?

Zaparcia definiuje się jako oddawanie mniej niż 3 stolców na tydzień, utrudnione oddawanie stolca lub defekację z wysiłkiem, uczucie niepełnego wypróżnienia bądź oddawanie stolców o twardej konsystencji. Dolegliwość ma jednak charakter subiektywny i każdy może opisywać je nieco inaczej.

1.1. Czy zaparcia są problemem powszechnym w różnych grupach wiekowych?

Zaparcia zdarzają się w każdej grupie wiekowej, jednak są sytuacje, gdy ryzyko problemów z wypróżnianiem rośnie.

• Zaparcia u dorosłych częściej dotyczą kobiet i nasilają się z wiekiem, co wynika m.in. z częstszym występowaniem zaburzeń motoryki jelit oraz chorób struktur dna miednicy.
• Zmagają się z nimi ciężarne, co może być spowodowane osłabieniem motoryki przewodu pokarmowego na tle zmian hormonalnych, a także zmienionymi warunkami anatomicznymi.

Objawy zaparć to m.in. bolesne parcie na stolec i wysiłek w czasie defekacji, grudkowy lub twardy stolec, uczucie niepełnego wypróżnienia, uczucie przeszkody/blokady w obrębie odbytnicy.

2. Jakie są główne przyczyny zaparć?

Zaparcia dzieli się na pierwotne i wtórne. Te drugie mogą być objawem zmian organicznych jelita grubego (np. guz jajnika, macicy, endometrioza), towarzyszyć zaburzeniom metabolicznym (np. cukrzycy, niedoczynności tarczycy, nadczynności przytarczyc), schorzeniom neurologicznym (np. udar mózgu, choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane) i psychicznym (depresja, zaburzenia lękowe, anoreksja, bulimia) lub być wynikiem działań ubocznych leków (m.in. przeciwdepresyjnych, stosowanych w chorobie Parkinsona, przeciwbólowych).

Z kolei zaparcia pierwotne (czynnościowe) występują na tle nieprawidłowej motoryki okrężnicy lub dysfunkcji struktur dna miednicy w postaci zaburzeń wydalania stolca. Może je zapoczątkować długie przesiadywanie w toalecie, epizody przedłużonego parcia na stolec oraz świadome powstrzymywanie wypróżnień.

2.1. Czy zaparcia mogą mieć wpływ na zdrowie ogólne?

Z całą pewnością zaparć nie należy bagatelizować. Jest to bowiem problem, który obniża jakość życia i pogarsza samopoczucie.

3. Jakie są metody leczenia lub łagodzenia zaparć?

W pierwszej kolejności zaleca się zmianę trybu życia, a kiedy to nie przyniesie poprawy, lekarz decyduje o włączeniu leczenia farmakologicznego i poszerzeniu dagnostyki.

3.1. Jakie zmiany w diecie i stylu życia mogą pomóc w zapobieganiu zaparciom?

• Zwiększenie aktywności fizycznej (ruch pobudza motorykę jelita grubego, skracając czas pasażu jelitowego).
• Podejmowanie prób defekacji dwa razy dziennie o te samej porze dnia.
• Modyfikacja nawyków żywieniowych poprzez wzbogacenie diety w błonnik (zwiększa masę stolca oraz przyspiesza perystaltykę jelit).
• Zwiększenie dobowej podaży płynów.
• Prawidłowa technika defekacji, która zakłada wypróżnianie w chwili parcia oraz przyjęcie postawy ułatwiającej wydalenie stolca (pochylenie się do przodu z uniesieniem kolan powyżej bioder i oparciem stóp na wzniesieniu celem złagodzenia kąta odbytowo-odbytniczego).
• Ograniczenie czasu przebywania w toalecie do maks. 5–10 minut.
• Unikanie nadmiernego naprężania się w trakcie defekacji.

Najczęściej stosowane leki na zaparcia to osmotyczne środki przeczyszczające (upłynniają masy kałowe na drodze zatrzymywania wody w świetle przewodu pokarmowego), glikol polietylenowy oraz laktuloza. Gdy te będą nieskuteczne, lekarz może przepisać bisakodyl lub senes, czyli środki drażniące, które wzmagają skurcze jelit w wyniku pobudzenia zakończeń nerwów splotów śródmięśniowych.

Pamiętaj: o tym, jak leczyć zaparcia zawsze powinien decydować lekarz. Stosowanie suplementów diety lub ziół na własną rękę może przynieść więcej szkody niż pożytku. Dobrze jest też poddać się diagnostyce, by wykluczyć wtórne przyczyny zaparć.

4. Jak często powinno się wypróżniać, aby uniknąć zaparć?

Najlepiej, gdy oddaje się jeden stolec dziennie (średnio o tej samej porze, np. rano). Są jednak osoby, które wypróżniają się rzadziej, ale ich stolec ma prawidłową konsystencję, barwę oraz objętość, nie doświadczają więc zaparć.

Kiedy jednak wizyty w toalecie są rzadsze niż trzy razy w tygodniu należy przyjrzeć się rytmowi wypróżnień. W pierwsze kolejności pomóc może modyfikacja stylu życia, zwłaszcza dieta na zaparcia.