Zapalenie mięśnia sercowego: objawy, leczenie, profilaktyka

Zapalenie mięśnia sercowego (ZMS) to według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) choroba zapalna obejmującą kardiomiocyty, tkankę śródmiąższową, naczynia, a czasem również osierdzie. Rozpoznaje się ją podstawie kryteriów histologicznych (tzn. kryteria Dallas), immunologicznych (autoprzeciwciała przeciwsercowe) oraz immunohistochemicznych. Sprawdzamy, jakie są przyczyny zapalenia mięśnia sercowego i czy osoba po przebytym zapaleniu mięśnia sercowego może wrócić do normalnej aktywności.

1. Co to jest zapalenie mięśnia sercowego?

Zapalenie serca (ang. myocarditis) to proces zapalny, który toczy się w warstwie mięśniowej serca. Ma zróżnicowaną etiologię oraz różny przebieg — od bezobjawowego do piorunującego (w krótkim czasie może skończyć się zgonem chorego).

Choroba może też rozwinąć się u najmłodszych. Zapalenie mięśnia sercowego u dzieci występuje jednak rzadko (1-2/100 tys. dzieci rocznie). Szczyt zachorowań przypada na okres noworodkowy i wczesnoniemowlęcy oraz okres dojrzewania. Częściej chorują chłopcy (zwłaszcza w grupie dzieci starszych), u dziewczynek jednak choroba ma cięży przebieg.

Zobacz film: "Ciekawe gry i zabawy dla całej rodziny"

Równie rzadko rozpoznawane jest zapalenie mięśnia sercowego u kobiet w ciąży.

2. Czy zapalenie mięśnia sercowego może być spowodowane zakażeniem?

Tak, to zresztą główna przyczyna zapalenia mięśnia sercowego. Chorobę mogą wywołać wirusy, bakterie, grzyby i pasożyty.

2.1. Zapalenie mięśnia sercowego: przyczyny

Infekcyjne

• Wirusy RNA i DNA, np. Coxsackie A i B, wirusy grypy A i B, RSV, wirus świnki, wirus odry, wirus różyczki, HCV, a także parwowirus B19, wirus Epsteina-Barr, wirus ospy wietrznej i półpaśca, wirus opryszczki zwykłej,
• Bakterie, np. Staphylococcus, Streptococcus, Pneumococcus, Meningococcus, Gonococcus, Salmonella, Corynebacterium diphtheriae, Haemophilus influenzae, Mycobacterium tuberculosis, Mycoplasma pneumoniae, Brucella,
• Krętki, np. Borrelia,
• Grzyby, np. Aspergillus, Actinomyces, Blastomyces, Candida,
• Pierwotniaki, np. Trypanosoma cruzi, Toxoplasma gondii, Entamoeba, Leishmania
• Pasożyty, np. Trichella spiralis, Echinococcus granulosus, Taenia solium

Immunologiczne

• Alergeny, np. toksyna tężcowa,
• Leki: penicyliny, furosemid, izoniazyd, lidokaina, sulfonamidy, metyldopa, diuretyki tiazydowe, amitryptylina
• Alloantygeny (odrzucenie przeszczepu serca)
• Autoantygeny, np. toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów, choroba Kawasaki, choroby zapalne jelit, twardzina, nadczynność tarczycy, cukrzyca typu 1, sarkoidoza, gorączka reumatyczna

Toksyczne

• Leki, m.in. antracykliny, kokaina, etanol, fluorouracyl, lit, trastuzumab, klozapina
• Metale ciężkie, m.in. miedź, żelazo, ołów
• Hormony, witaminy – niedobór witaminy B1 (choroba beri-beri)
• Czynniki fizyczne, m.in. promieniowanie, szok elektryczny
• Inne, np. jad skorpiona, węża, ugryzienie pająka, użądlenie przez pszczołę, osę, tlenek węgla, substancje wziewne, fosfor, arsen

[Podane za: Wiligórska N, Wiligórska D, Pawlak A, Zapalenie mięśnia sercowego, Kardiol. Inwazyjna 2017; 12 (3), 47–58]

3. Jakie są rodzaje zapalenia mięśnia sercowego?

Wyróżnia się zapalenie mięśnia sercowego:

• limfocytarne (najczęściej spotykany typ ZMS w krajach zachodnich, w większości przypadków ma etiologię wirusową),
• eozynofilowe,
• polimorficzne,
• olbrzymiokomórkowe,
• ziarniniakowe.

4. Jakie są objawy zapalenia mięśnia sercowego?

Zapalenie mięśnia sercowego u dorosłych może przebiegać bezobjawowo. Kiedy jednak objawy zapalenia mięśnia sercowego występują, są to najczęściej:

• duszność,
• ból w klatce piersiowej,
• kołatanie serca.

Poprzedzają je objawy grypopodobne ze strony górnych dróg oddechowych lub przewodu pokarmowego.

5. Jak diagnozuje się zapalenie mięśnia sercowego?

Rozpoznanie obejmuje również oszacowanie stopnia i ciężkości uszkodzenia miokardium. Pomóc w tym mogą:

• badania laboratoryjne, m.in. OB, CRP (mimo rozwoju procesu zapalnego nie muszą być jednak podwyższone), poziom markerów uszkodzenia mięśnia sercowego (troponin) w osoczu
• EKG – zapis prawie zawsze nieprawidłowy
• echokardiografia
• rezonans magnetyczny (wykonuje się po wykluczeniu lub przy małym prawdopodobieństwie choroby wieńcowej),
• koronarografia lub angio-TK tętnic wieńcowych (dodatkowe badania pomocnicze wykorzystywane w celu wykluczenia choroby wieńcowej)
• biopsja endomiokardialna (rzadko wykonywana).

6. Jakie są metody leczenia zapalenia mięśnia sercowego?

Leczenie zapalenia mięśnia sercowego obejmuje leczenie objawowe i przyczynowe. Chory otrzymuje leki na niewydolność serca. U chorych na ZMS o piorunującym przebiegu konieczne może być mechaniczne wspomaganie krążenia.

Potrzeba też wyeliminować przyczynę zapalenia mięśnia sercowego, stąd wprowadzane jest leczenie przeciwdrobnoustrojowe lub immunosupresyjne.

7. Czy osoba z zapaleniem mięśnia sercowego powinna unikać aktywności fizycznej?

Tak, i jest to jedno z ważniejszych zaleceń. Zaleca się tzw. "reżim łóżkowy" obejmujący ograniczenie aktywności fizycznej podczas ostrej fazy zapalenia mięśnia sercowego oraz przez następne sześć miesięcy. Wśród zaleceń wymienia się też ograniczenie picia alkoholu oraz unikanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych.

8. Jakie środki można podjąć w celu zapobiegania zapaleniu mięśnia sercowego?

Zapobieganie zapaleniu mięśnia sercowego jest możliwe dzięki szczepieniom przeciwwirusowym (grypa, świnka, różyczka, HBV).

9. Czy zapalenie mięśnia sercowego może prowadzić do powikłań?

Wielu pacjentów z zapaleniem mięśnia sercowego wraca do zdrowia (wszystko zależy jednak od nasilenia objawów klinicznych, klasyfikacji histologicznej i obecności biomarkerów). Proces zapalny u niektórych chorych może prowadzić do kardiomiopatii rozstrzeniowej.

9.1. Jakie są długoterminowe konsekwencje zapalenia mięśnia sercowego?

W wyniku działania czynnika zakaźnego, jak i rozwijającej się w odpowiedzi na zakażenie reakcji zapalnej może dojść do nieodwracalnych uszkodzeń mięśnia sercowego (konieczny może być wówczas przeszczep serca). Stąd tak ważne jest szybkie rozpoznanie i eliminacja czynnika zakaźnego, by zahamować rozwój procesu zapalnego.