Konflikt serologiczny - co to jest, kiedy występuje, jakie są skutki?

Konflikt serologiczny wiąże się z czynnikiem Rh, który jest charakterystyczną cechą krwi ludzkiej. Jeżeli zatem staramy się o potomstwo, ważne jest, abyśmy wcześniej znali grupę oraz wskaźnik krwi, którą posiadamy. Podczas wykrycia konfliktu serologicznego matka musi być pod czujnym okiem lekarza. Często w ramach profilaktyki, wykonuje się badania USG, które pomagają sprawdzić dobrostan płodu (badanie przepływów w mózgu). Jeszcze kilkadziesiąt lat temu ryzyko wystąpienia konfliktu było naprawdę groźne, jednak dzięki postępom medycyny obawy, związane z niebezpieczeństwem utraty dziecka, są w dużym stopniu nieuzasadnione. Konflikt serologiczny - co to jest? Kiedy jest konflikt serologiczny?

1. Co to jest konflikt serologiczny?

Na czym polega konflikt serologiczny? Krwinki czerwone mają na swojej powierzchni zestaw antygenów. To właśnie różnice między nimi wykorzystywane są do określenia grupy krwi.

Gdy antygeny krwinek matki i dziecka są różne, może dojść do konfliktu serologicznego. Jest to sytuacja, w której organizm matki zaczyna produkcję przeciwciał w klasie IgM i IgG skierowanych przeciwko antygenom znajdującym się na erytrocytach dziecka, lecz nieobecnym na ertytrocytach matki, traktowanym więc przez układ immunologiczny matki jako obce antygeny, wymagające interwencji.

Przyczyna tego zjawiska określana jest jako niezgodność serologiczna między krwinkami czerwonymi matki i dziecka, a za jej rozwój mogą odpowiadać niemal wszystkie antygeny. Najczęściej jednak do konfliktu dochodzi w wyniku niezgodności serologicznej w zakresie antygenu D z układu Rh. Krwinki czerwone nie mają antygenu D (Rh-), erytrocyty płodu zaś dziedziczą antygen D od ojca i są Rh+.

Zobacz film: "Czego należy unikać w ciąży?"

Wskutek matczyno-płodowego przecieku ma miejsce immunizacja matki i dochodzi do tworzenia specyficznych przeciwciał matczynych w stosunku do antygenów Rh. Przeciwciała te mają zdolność do przechodzenia przez łożysko i niszczenia krwinek czerwonych płodu. Konflikt serologiczny powoduje chorobę hemolityczną płodu i/lub patologii mogącej mieć wpływ nawet 0,3 proc. ciąż.

2. Konflikt serologiczny - kiedy występuje?

Kiedy występuje konflikt serologiczny? Dochodzi do niego, gdy:

• ciężarna ma grupę krwi Rh-, a ojciec dziecka Rh+;
• maluch odziedziczy układ antygenów na czerwonych krwinkach po ojcu;
• do krwi matki przedostanie się pewna ilość krwi dziecka.

Konflikt serologiczny w pierwszej ciąży najczęściej występuje w momencie porodu. Wtedy istnieje największe prawdopodobieństwo przedostania się krwi dziecka do układu krwionośnego kobiety. Ma to miejsce, ponieważ przez cały okres życia wewnątrzmacicznego krwiobiegu matki i płodu oddziela bariera łożyskowa. Dlatego też organizm nie może wcześniej wytworzyć przeciwciał anty-D.

Warto wiedzieć, że konflikt krwi matki i dziecka może mieć miejsce w pierwszej ciąży także wtedy, np. gdy dojdzie do odklejenia łożyska, co spowoduje przedostanie się krwi płodu do organizmu matki.

Konflikt serologiczny może wystąpić, gdy zajdzie niezgodność krwi w innych układach, przede wszystkim w sytuacji, w której kobieta w ciąży ma grupę krwi 0, a jej dziecko odziedziczy po ojcu grupę z antygenami A lub B, jednak zdarza się to rzadko.

Konflikt serologiczny w ciąży nie występuje, gdy:

• ciężarna ma grupę krwi Rh+, a ojciec dziecka Rh-;
• matka i ojciec mają grupę Rh-;
• dziecko nie odziedziczy grupy Rh+ po ojcu.

3. Jak zapobiec konfliktowi serologicznemu?

Najważniejsza jest profilaktyka konfliktu serologicznego i wczesne jego rozpoznanie. Przyszła matka powinna być wówczas pod czujnym okiem lekarza, by co kilka tygodni wykonać badania krwi, sprawdzające poziom przeciwciał oraz badanie USG, sprawdzające wewnątrzmaciczny rozwój płodu.

Większość lekarzy ginekologów w działaniach przeciw konfliktowi serologicznemu idzie dwutorowo. Między 28. a 32. tygodniem ciąży wstrzykuje się ciężarnej immunoglobuliny Rh, co zwiększa szansę na uniknięcie skutków konfliktu. Powtórna dawka podawana jest do 72 godzin po porodzie, jeszcze zanim organizm mamy zacznie wytwarzać przeciwciała.

Po upływie tego czasu szczepionka z immunoglobuliną anty-D nie spełni już swego zadania. Podanie immunoglobuliny w czasie pierwszej ciąży ratuje często życie drugiego dziecka. Szczepionkę podaje się również po poronieniu, aborcji, amniopunkcji, cięciu cesarskim lub po wystąpieniu krwawienia w czasie ciąży.

4. Jakie są skutki konfliktu serologicznego?

Konflikt serologiczny - skutki dla dziecka? Może powodować ciężką chorobę hemolityczną (erytroblastozę płodową), uszkodzenia mózgu, niedotlenienie, obrzęk płodu lub jego obumarcie. Może dojść również do najpoważniejszego powikłania, jakim jest poronienie.

Jeżeli zagrożone jest bezpieczeństwo płodu, konieczna może okazać się wewnątrzmaciczna transfuzja krwi. Zabieg przeprowadza się w bardzo podobny sposób jak amniopunkcję. Przetoczenie krwi przeprowadzane jest do jamy otrzewnowej płodu lub do żyły znajdującej się w pępowinie. W zależności od stanu płodu może być wykonywane co jeden do czterech tygodni, począwszy od 20. tygodnia ciąży.

5. Testy diagnostyczne stosowane do wykrywania konfliktu serologicznego

Konflikt serologiczny - jak sprawdzić czy może do niego dojść? Podstawowym badaniem wykrywającym ryzyko wystąpienia konfliktu serologicznego, jest sprawdzenie obecności przeciwciał odpornościowych we krwi przyszłej matki z grupa krwi Rh-. Badanie to należy powtarzać co około 2 miesiące.

Jeśli konflikt serologiczny zostanie zdiagnozowany, przyszła matka powinna znaleźć się pod stałą opieką lekarską. Istotne są regularne badania USG, które umożliwiają pomiar przepływu krwi w tętnicy mózgu dziecka. Jeśli przepływ ten jest zbyt intensywny może świadczyć o anemii, wymagającej nakłucia pępowiny i bezpośredniej oceny morfologii krwi dziecka.

6. Leczenie konfliktu serologicznego

Konflikt serologiczny - leczenie? Leczenie konfliktu serologicznego (a w zasadzie choroby hemolitycznej) to przetoczenia krwi bezpośrednio do krwiobiegu dziecka, dzięki czemu nie dochodzi do niedokrwistości malucha w życiu płodowym.

Po porodzie maluch może zostać poddany fototerapii. Jeśli nie jest skuteczna, konieczna jest transfuzja krwi.

7. Jakie są zalecenia dla kobiet w ciąży, które są narażone na ryzyko konfliktu serologicznego?

Kobiety w ciąży narażone na ryzyko konfliktu serologicznego, często muszą podjąć dodatkowe środki ostrożności, aby chronić zdrowie i życie swojego dziecka. Ważne są w tym przypadku:

• regularne wizyty u lekarza lub położnej i przestrzeganie wszystkich zaleceń dotyczących opieki prenatalnej;
• badania krwi, w celu monitorowania poziomu przeciwciał anty-RhD w krwi matki; jeśli poziom ten wzrasta, może to wskazywać na ryzyko konfliktu serologicznego;
• profilaktyka Rh-immunizacji - jeśli matka ma grupę krwi Rh-ujemną (np. A-, B-, AB-, O-) i istnieje ryzyko, że dziecko odziedziczy grupę krwi Rh-odmienną od matki (Rh-dodatnią), to wtedy stosuje się profilaktykę Rh-immunizacji; jest to wspomniana wyżej iniekcja immunoglobuliny anty-D, która pomaga zapobiec produkcji przeciwciał przeciwko grupie krwi dziecka;
• monitorowanie stanu zdrowia dziecka;
• zalecenia dietetyczne - przyszła mama powinna dbać o zdrową dietę, która dostarcza odpowiednią ilość składników odżywczych, zwłaszcza kwasu foliowego i żelaza, aby wspomóc zdrowy rozwój dziecka;
• unikanie sytuacji ryzykownych, które mogą prowadzić do obrażeń brzucha;
• specjalne procedury lub środki ostrożności podczas porodu, takie jak transfuzje krwi dla dziecka;
• wsparcie psychologiczne.

Warto pamiętać, że każdy przypadek jest inny, a decyzje dotyczące opieki medycznej powinny być podejmowane we współpracy z lekarzem prowadzącym. Regularna opieka prenatalna i ścisłe przestrzeganie zaleceń lekarza są istotne dla zdrowia matki i dziecka w przypadku ryzyka konfliktu serologicznego.